Σπ. Λαβδιώτης, 5/6/2018

Μέρος 7ο : Το Έτος της Στατιστικής Αλχημείας 2009

Αφιερωμένο στη Ζωή Γεωργαντά

Υπάρχει μια παραδοσιακή συμβουλή των έμπειρων κυνηγών αγρίων ζώων που λέει ότι «εάν θέλεις να συλλάβεις ή να σκοτώσεις το θήραμά σου πρέπει να ακολουθήσεις τα ίχνη του αντίστροφα, για να εντοπίζεις τη σπηλιά του θηρίου». Αυτόν τον κανόνα ακολουθήσαμε στην προηγούμενη δημοσίευση – Μέρος 6ο επί του Δημοσίου Χρέους – ανιχνεύοντας από μπρός προς τα πίσω τα αποτυπώματα της πορείας του θηρίου και καταλήξαμε στη… σπηλιά του. Ήταν τέλη Νοεμβρίου του 2008 και ενώ ο κυκλώνας της χρηματοπιστωτικής κρίσης μαίνονταν, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε το αρχικό πακέτο των € 28 δις της διάσωσης των τραπεζών από το ελληνικό κράτος.

Αυτή υπήρξε η αφετηρία της σημερινής τραγωδίας που βιώνει η χώρα, με τον Αλογοσκούφη, τον αποκληθέντα από τα ΜΜΕ «τσάρο της ελληνικής οικονομίας», να κάθεται στο κέντρο της σπηλιάς του θηρίου και να κρατά στα χέρια του το νομοσχέδιο με την επιγραφή «Νόμος 3723: Ενίσχυση της ρευστότητας της ελληνικής οικονομίας για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης».¹

Τα μέτρα λαμβάνονται είχε δηλώσει ο τότε υπουργός οικονομίας «για να μην αντιμετωπίσουν οι τράπεζες προβλήματα ανταγωνιστικότητας. Το σχέδιο στήριξης ανέρχεται στο ποσό των € 28 δις και θα θωρακίσει την ελληνική οικονομία». Ο κ. Αλογοσκούφης επίσης διευκρίνισε ότι «τα μέτρα δεν λαμβάνονται επειδή υπάρχουν προβλήματα στο τραπεζικό σύστημα» και η εφαρμογή τους δεν θα έχει επιπτώσεις στο έλλειμμα αλλά στο δημόσιο χρέος, το οποίο ήδη βρίσκεται σε εξαιρετικά υψηλά επίπεδα».² Αυτές ήταν οι δηλώσεις του υπουργού πριν εσπευσμένα παραιτηθεί στις αρχές 2009.

Με την ακατανόητη και άκρως νεφελώδη δήλωση του πανικοβλημένου υπουργού, που εγκατέλειψε το σκάφος μέσα στην τρικυμία, ότι το ποσό των € 28 δις ( 12% του ΑΕΠ) που θα χορηγηθεί για να διασωθούν οι ‘ελληνικές’ τράπεζες δεν θα επηρεάσει το δημοσιονομικό έλλειμμα παρά μόνο το δημόσιο χρέος θα ασχοληθούμε ευθύς αμέσως.

Για να επιλύσουμε το γρίφο πρέπει να ορίσουμε τι είναι έλλειμμα και τι χρέος. Το δημοσιονομικό έλλειμμα συνιστά τη διαφορά μεταξύ των εσόδων και δαπανών του κρατικού προϋπολογισμού στη διάρκεια ενός έτους. Στην περίπτωση ελλείμματος οι δαπάνες είναι μεγαλύτερες από τα έσοδα, ενώ στην περίπτωση πλεονάσματος τα έσοδα είναι μεγαλύτερα των δαπανών. Όσον αφορά το δημόσιο χρέος αυτό ορίζεται ως τα συσσωρευμένα ετήσια δημοσιονομικά ελλείμματα δια μέσου του χρόνου.³

Κατά συνέπεια, το δημόσιο χρέος του τρέχοντος έτους είναι το αποτέλεσμα του αθροίσματος του δημοσίου χρέους του προηγουμένου έτους και του ελλείμματος του κρατικού προϋπολογισμού στο τρέχον έτος. Και τα δύο μεγέθη είναι αλληλένδετα, το δημόσιο χρέος είναι το αποθεματικό μέγεθος που συσσωρεύεται διαχρονικά από τη ροή των ελλειμμάτων που προέρχονται ετησίως από τον κρατικό προϋπολογισμό. Άρα, δεν μπορεί το δημόσιο χρέος να αυξάνεται και το δημοσιονομικό έλλειμμα να παραμένει αμετάβλητο. Αυτό μόνο μπορεί να γίνει μέσω στατιστικής αλχημείας, της γνωστής ‘δημιουργικής λογιστικής’ ή της θέσπισης νομοθεσίας η οποία παραβιάζει τη διεθνή στατιστική μεθοδολογία υπολογισμού του δημοσίου χρέους και ελλείμματος.

Είναι λυπηρό υπουργός οικονομίας και δη καθηγητής να κάνει τέτοιου είδους ανυπόστατες δημόσιες δηλώσεις, οι οποίες για να επαληθευτούν αναγκαστικά πρέπει να γίνει αλλοίωση στοιχείων, κοινώς «μαγείρεμα». Όμως, στη νομισματική οικονομία αυτή η κομπίνα δεν μπορεί να εξαφανιστεί αλλά μόνο να μετατοπιστεί στο μέλλον, λόγω του λογιστικού συστήματος διπλής εγγραφής. Μ’ άλλα λόγια, το έλλειμμα είναι νομισματικό μέγεθος και ειδικώς, είναι χρήμα που αφορά τις δανειακές ανάγκες ενός κράτους. Εντούτοις, το χρήμα όπως είχε αναφέρει προ πολλού, ο James Tobin, είναι «σαν μια καυτή πατάτα σε ένα παιδικό παιχνίδι, όπου το ένα παιδί μπορεί να την πετάξει στο άλλο, αλλά η ομάδα στο σύνολό της δεν μπορεί να απαλλαχθεί από αυτήν».⁴

Αυτό ακριβώς συνέβη στην περίπτωση του ελληνικού δημοσίου χρέους. Στα τέλη 2008 η κυβέρνηση, όπως θα τεκμηριώσουμε πιο κάτω, αποφάσισε να μην εμφανίσει το πακέτο διάσωσης των τραπεζών των € 28 δις στον υπολογισμό του δημοσίου χρέους, το οποίο επίσημα ανακοινώνεται από τις αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες. Πλην όμως, δεν μπορεί να απαλλαγεί απ’ αυτό ούτε να το εξαφανίσει. Η καυτή πατάτα των € 28 δις δεν εμφανίστηκε στον υπολογισμό του δημοσίου χρέους, αλλά εντάχθηκαν παρατύπως άλλα ποσά για να το αντικαταστήσουν. Έτσι, εμφανίζεται στο προσκήνιο η καθηγήτρια εφαρμοσμένης οικονομετρίας και πρώην μέλος του Συμβουλίου της ΕΛΣΤΑΤ, Ζωή Γεωργαντά, με τις δημόσιες δηλώσεις της, τις παραστάσεις στη Βουλή των Ελλήνων, και τις στοιχειοθετημένες μελέτες περί της «Αθέμιτης Διόγκωσης του Ελλείμματος 2009». ⁵

Ως υπενθύμιση, με την έλευση της κυβέρνησης Παπανδρέου στην εξουσία τον Οκτώβριο 2009, ανακοινώνεται ότι το δημοσιονομικό έλλειμμα του 2009 θα ανέλθει στο 12.7%, πάνω από δύο φορές τον αριθμό που είχε προηγουμένως ανακοινωθεί. Τον Απρίλιο 2010, η Eurostat αναθεωρεί το έλλειμμα του 2009 υψηλότερα στο 13.6% και εκφράζει επιφυλάξεις για την ποιότητα των επίσημων στοιχείων της ΕΛΣΤΑΤ. Στις 15 Νοεμβρίου 2010, η Eurostat ανακοινώνει ότι τα δημόσια οικονομικά της Ελλάδος το 2009 ήταν χειρότερα απ’ ό, τι είχε αρχικά εκτιμήσει και αναθεωρεί το δημοσιονομικό έλλειμμα σε σχέση με το ΑΕΠ στο 15.4%, ή στα €36.1 δις και αίρει τις επιφυλάξεις της για τα ελληνικά δεδομένα.

Ως αποτέλεσμα, η Ελλάδα τίθεται επικεφαλής των κρατών- μελών της Ευρωζώνης με τη χειρότερη επίδοση στη δημοσιονομική πειθαρχεία υπερκεράζοντας την πρώτη μέχρι τότε Ιρλανδία με έλλειμμα 14.4% ως προς το ΑΕΠ. Έκτοτε είναι γνωστόν τοις πάσι, ως η Ελληνική Κρίση Χρέους, που κοψοχόλιασε τις αγορές χρήματος το 2010, αλλά η ετικέτα του άσωτου παιδιού της Ευρωζώνης παραμένει μέχρι και σήμερα.

Την αναθεώρηση του ελλείμματος της Eurostat στο 15.4% για το 2009 – η οποία ήταν και η τελική – την αμφισβήτησε έντονα και με αποφασιστικότητα η Ζωή Γεωργαντά, με το επιχείρημα ότι «το χρέος του 2009 είναι διογκωμένο με το γιγαντιαίο ποσό των € 27, 914 δις». Η ανάλυση των κατά προσέγγιση € 28 δις έχει ως εξής : 1) € 3,8 δις για νοσοκομειακές δαπάνες, οι οποίες δεν είχαν εγκριθεί από το Ελεγκτικό Συνέδριο σύμφωνα με το νόμο, 2) € 5,4 δις που αφορούν το SWAP της κυβέρνησης Σημίτη με την Goldman Sachs το 2001, το οποίο όταν υπεγράφη η συμφωνία σύμφωνα με τους ευρωπαϊκούς κανονισμούς, δεν αποτελούσε επιβάρυνση του δημοσίου χρέους. 3) € 18,2 δις που αφορούν τη μετακίνηση 17 εταιρειών ΔΕΚΟ ( Δημόσιες Επιχειρήσεις και Οργανισμοί) από τον ιδιωτικό στον δημόσιο τομέα και επιβάρυναν το δημόσιο χρέος και 4) € 0,5 δις του επιδόματος κοινωνικής αλληλεγγύης εν μέσω μέτρων λιτότητας.

Ας δούμε τώρα σταδιακά, ξεκινώντας από την 15η Νοεμβρίου 2010, ημέρα που η Eurostat ανακοίνωσε το πρωτοφανές δημοσιονομικό έλλειμμα του 15.4% για το 2009, πως αυτό πραγματικά διαμορφώθηκε. Εφαρμόζουμε την ίδια μέθοδο των παραδοσιακών κυνηγών, ανιχνεύοντας τα ίχνη του τραπεζικού θηρίου ακλουθώντας πάλι από μπρος τα πίσω τα αποτυπώματα του θηρίου και στις 6 Μάιου καταλήξαμε στον Ν. 3845- 6/5/2010. Ο σημαίνων νόμος, πλην της εξουσιοδότησης που παρέχει στον Υπουργό Οικονομικών να εκπροσωπεί το Ελληνικό Δημόσιο και «να υπογράφει κάθε μνημόνιο συνεργασίας, συμφωνία ή σύμβαση δανεισμού, διμερή ή πολυμερή», με την ΕΕ, ΕΚΤ και το ΔΝΤ, εμπεριέχει και το «Μνημόνιο της Οικονομικής και Χρηματοπιστωτικής Πολιτικής» το οποίο υπέγραψε η κυβέρνηση με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 3 Μαΐου 2010.⁶

Το Μνημόνιο της Οικονομικής και Χρηματοπιστωτικής Πολιτικής αναφέρει ότι «…το ελληνικό τραπεζικό σύστημα αντιμετωπίζει προκλήσεις. Η κεφαλαιακή βάση του συστήματος ενισχύθηκε σημαντικά το 2009, αυξανόμενη από 24 δις ευρώ σε 33 δις ευρώ, συμπεριλαμβανομένων κεφαλαιακών ενισχύσεων από το κράτος ύψους 3,8 δις ευρώ». Επίσης, γνωστοποιεί ότι «οι ελληνικές τράπεζες έχασαν την πρόσβασή τους στη διατραπεζική αγορά για τη χρηματοδότηση των λειτουργιών τους από το τέλος του 2009. Ληξιπρόθεσμες υποχρεώσεις τους δεν ανανεώθηκαν ή ανανεώθηκαν με υψηλό κόστος… γεγονός που έθεσε τη ρευστότητα πολλών ελληνικών τραπεζών υπό πίεση.» … «Για να βοηθήσει τις τράπεζες να αντιμετωπίσουν αυτές τις δύσκολες συνθήκες η κυβέρνηση παρέτεινε τη διάρκεια του πακέτου ενίσχυσης του τραπεζικού συστήματος από τις αρχές του 2009 (€ 28 δις, από τα οποία € 11 δις είχαν χρησιμοποιηθεί μέχρι τα τέλη του 2009), με στόχο την παροχή ποσού ύψους 17 δις ευρώ σε επιπλέον ρευστότητα».

Καθόσον, € 11 δις + € 17 = € 28 δις, και τα € 3,8 δις της παράτυπης εγγραφής των νοσοκομειακών δαπανών εντοπίστηκαν, αντικατέστησαν την πραγματική εγγραφή της κεφαλαιακής ενίσχυσης των τραπεζών, οφείλουμε να εξετάσουμε τους κρατικούς προϋπολογισμούς και τις Εκθέσεις του Ελεγκτικού Συνεδρίου για να δούμε τι συμβαίνει.

Τώρα αναγκαστικά πρέπει να κινηθούμε μεταξύ «σφύρας και άκμονος», διότι το θέμα είναι περίπλοκο. Οι κρατικοί προϋπολογισμοί 2008 και 2009 δεν παρέχουν επαρκή πληροφόρηση για την κρατική χρηματοδότηση των τραπεζών. Αφενός μεν, οι συντάκτες του προϋπολογισμού 2008 διακατέχονταν από υπεραισιόδοξες εκτιμήσεις ότι το έλλειμμα από 4% το 2007 θα μειωθεί στο 2 % το 2008 ως προς ΑΕΠ ( € 245.5 δις), ⁷ αφετέρου, παρότι η αναταραχή στις χρηματοπιστωτικές αγορές είχε ξεκινήσει και τα επιτόκια ανέβαιναν, ήλπιζαν ότι η χώρα θα διατηρήσει τους υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης.

Το ίδιο σκεπτικό επικρατούσε και στον προϋπολογισμό 2009, όπου οι συντάκτες του ανέμεναν ότι οι επιπτώσεις της κρίσης να είναι πολύ μικρότερες από τις άλλες χώρες. Οι προβλέψεις ήταν για αύξηση 5.9% του ΑΕΠ και μείωση του ελλείμματος στο 3.4 %.⁸ Παρά ταύτα, αναφέρουν, η κυβέρνηση προχώρησε σε κατάρτιση σχεδίου νόμου για την ενίσχυση της ρευστότητας της οικονομίας και της σταθερότητας του χρηματοπιστωτικού συστήματος. «Η επιβάρυνση του ύψους του δημοσίου χρέους από την εφαρμογή των διατάξεων αυτού του νομοσχεδίου [ν.3723] εκτιμάται ότι θα είναι ιδιαίτερα μικρή (φθάνοντας κατ’ ανώτατο όριο τα 5 δις ευρώ και επιμεριζόμενη στα έτη 2008 και 2009), ενώ θα αναστραφεί πλήρως στη λήξη της περιόδου ισχύος του. Η επίπτωση αυτή θεωρείται αμελητέα…».⁹ Τώρα καταλαβαίνετε ότι το επιτελείο του ήταν εκτός τόπου και χρόνου, γιατί τα οικονομετρικά τους μοντέλα δεν εμπεριέχουν ούτε τράπεζες ούτε χρήμα.¹⁰

Τάδε έφη το Υπουργείο Οικονομικών. Για να δούμε τώρα τι είπε το Ελεγκτικό Συνέδριο (ΕΣ), πρώτα με αναφορά το κρίσιμο 2008. «Τα προϋπολογισθέντα έξοδα του τακτικού προϋπολογισμού 2008 παρουσιάζουν απόκλιση σε σχέση με τις προβλέψεις κατά € 26,2 δις ή 28.7 %. Η αύξηση αυτή των δαπανών οφείλεται κυρίως στις πληρωμές χρεωλυσίων από την έκδοση βραχυπρόθεσμων τίτλων στην ευρωαγορά (commercial papers) ύψους € 23,2 δις, οι οποίες δεν είχαν προβλεφθεί καθόλου στον προϋπολογισμό.» Το ποσό του δανεισμού καλύφθηκε με τη μεταφορά, με απόφαση του Υπουργού Οικονομίας την 31.12.2008, στο λογαριασμό «Δαπάνες αντιμετώπισης φυσικών καταστροφών».¹¹

Απ’ ό, τι βλέπουμε, ενώ η χρηματοπιστωτική κρίση είχε ήδη ξεσπάσει για τα καλά μετά το 3ο τρίμηνο 2008 και είχε μεταλλαχτεί πλέον σε συστημική κρίση με τις χρεοκοπίες περίοπτων πιστωτικών οργανισμών, οι οικονομικές αρχές είχαν τη δική τους «κρυστάλλινη σφαίρα». Αυτή έδειχνε αύξηση και, δεν έβλεπαν τον όλεθρο μπροστά τους. Ήταν λοιπόν φυσικό, να πανικοβληθούν όταν έλαβαν το απροσδόκητο μήνυμα S.O.S των τραπεζών για έκτακτη βοήθεια ρευστότητας. Μέσα στον πανικό έριξαν το «σωσίβιο» του βραχυπρόθεσμου δανεισμού με την επωνυμία Euro Commercial Papers (ECP).

Πρέπει να επεξηγηθεί, γιατί το Ελληνικό Δημόσιο έκανε χρήση αυτού του είδους βραχυπρόθεσμου δανεισμού, και όχι του καθιερωμένου μέσω της έκδοσης εντόκων γραμματίων. Το Υπουργείο Οικονομικών αναφέρει «προκειμένου να καλύψει έκτακτα ταμειακά ανοίγματα» ο δανεισμός αυτός είναι «ευέλικτος» και επιτρέπει την άμεση έκδοση τίτλων σε ευρώ ή άλλο νόμισμα, από 1 μέχρι 365 ημέρες, με όρους χρηματαγοράς».¹²   Το δε Ελεγκτικό Συνέδριο διευκρινίζει ότι «η έκδοση βραχυπρόθεσμων τίτλων (eurocommercial papers) έχει ως αποτέλεσμα «τη μη επιβάρυνση του δημοσίου χρέους, μόνο οι τόκοι το επιβαρύνουν, αφού οι τίτλοι αυτοί εξοφλούνται κατά τη διάρκεια του οικονομικού έτους αναφοράς, επιβαρύνοντας μόνο το κεφάλαιο των τόκων».¹³  Εντούτοις, αναφέρει το Ελεγκτικό Συνέδριο, ότι «κατά το έτος 2008 βραχυπρόθεσμοι τίτλοι € 5.48 δις ευρώ, επιβάρυναν το δημόσιο χρέος, διότι η εξόφλησή τους θα πραγματοποιηθεί στο επόμενο οικονομικό έτος».

Ως επακόλουθο, εμφανίζεται το SWAP 2001 των € 5.4 δις της Goldman Sachs, που παράτυπα ενέταξε η Eurostat, με τη συνδρομή της ΕΛΣΤΑΤ, στο δημόσιο χρέος του 2009. Τη διαφορά του ύψους της αξίας του SWAP, που είναι μικρότερη κατά € 80 εκατ. (0.014%) θα την εξηγήσει, ο ίδιος ο υπουργός οικονομικών αργότερα στην Έκθεσή του επί της Εκθέσεως του Ελεγκτικού Συνεδρίου για το 2009: «Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι οι τόκοι των ECPs προκαταβάλλονται στην ημερομηνία έκδοσης και συνεπώς δεν επιβαρύνουν τους τόκους του επόμενου έτους όπως εκ παραδρομής αναγράφεται στη σελίδα 55 της Έκθεσης».¹⁴

Είναι εμφανής η επιβεβαίωση της έντονης διαμαρτυρίας της Ζωής Γεωργαντά για την «Αθέμιτη Διόγκωση του Ελλείμματος» με € 9.2 δις, λόγω της ένταξης € 3.8 δις οφειλών των νοσοκομείων και των € 5.4 δις του SWAP 2001 της Goldman Sachs. Άρα, εναπομένουν να εξακριβωθούν € 18.8 από τα € 28 δις του πακέτου διάσωσης των τραπεζών. Γνωρίζουμε ότι οι ζημιές τους δεν πρέπει να δουν το φως του ηλίου, σύμφωνα με τη «νοσηρή» σκέψη των ελληνικών και διεθνών αρχών. Αυτό θα γίνει πιο εκλεπτυσμένα, ακολουθώντας τα διεθνή λογιστικά πρότυπα, μέσα από τον « ευέλικτο» λογαριασμό των «eurocommercial papers».

Η Έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου μας ενημερώνει ότι ο προϋπολογισμός του 2009 έχει εκτροχιαστεί. Τα προϋπολογισθέντα έξοδα του τακτικού προϋπολογισμού αποκλίνουν σε σχέση με τις πραγματικές πληρωμές κατά €47.2 δις (47.4%)! Η αύξηση αυτή οφείλεται κυρίως στην έκδοση «eurocommercial papers» στην ευρωαγορά ύψους €27.7, τα οποία δεν είχαν προβλεφθεί καθόλου στον προϋπολογισμό! Το γεγονός αυτό υποδεικνύει ότι το οικονομικό επιτελείο είχε σαστίσει, είχε χάσει «τα αυγά και τα πασχάλια». Γι αυτό, κι αυτή η υπέρβαση καλύφθηκε με τη μεταφορά στο λογαριασμό «φυσικών καταστροφών».¹⁵

Αφαιρουμένων των € 9.2 δις από τα € 27.7 δις καταλήγουμε στα € 18,5 δις, μείον € 0,25 δις, εξόφληση ταμειακής διευκόλυνσης εκτός προϋπολογισμού,¹⁶ φθάνουμε στα € 18.2 δις των ΔΕΚΟ. Η πλεκτάνη αυτή νομικώς θα καλυφθεί με την Έκθεση του Υπουργού Οικονομικών, η οποία ρητώς αναφέρει ότι «Οι ειδικοί τίτλοι του Ελληνικού Δημοσίου που εκδόθηκαν βάσει των διατάξεων του άρθρου 3  Ν.3723/2008, δεν καταγράφονται στο ύψος του δημοσίου χρέους, σύμφωνα με έγγραφο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής».¹⁷  Ούτως, με την παράτυπη ένταξη συνολικού ποσού € 28 δις στο δημόσιο χρέος, το έλλειμμα του 2009 εκτοξεύτηκε στα € 36.1 δις ή 15.4 % σε σχέση με το ΑΕΠ και η Ελλάδα ανακηρύχτηκε επίπλαστα η πρωταθλήτρια της δημοσιονομικής κραιπάλης στην Ευρώπη. Η καθηγήτρια Ζωή Γεωργαντά δικαιώνεται στην πάλη της για την επικράτηση της αληθείας, αλλά το έλλειμμα δεν μειώνεται στο 4%, και δεν μπορεί να μειωθεί, γιατί στη νομισματική οικονομία δεν υπάρχουν «μαύρες τρύπες». Η παράτυπη διόγκωση του ελλείμματος αντικατέστησε τις πραγματικές ζημιές των τραπεζών, που δεν πληρώνονται ούτε εις τον αιώνα τον άπαντα. Σπύρος Λαβδιώτης 5 Ιουνίου 2018

ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ

1 Εφημερίς της Κυβερνήσεως, Αρ. Φύλλου 250Α Νόμος υπ’ αριθ. 3723, 9 Δεκεμβρίου 2008

2 Το Βήμα, «Σωσίβιο» 28 δις ευρώ στις τράπεζες, http://www.tovima.gr/relatedarticles/?aid=19664

3 Δηλαδή το έλλειμμα ενός συγκεκριμένου έτους, π.χ., του τρέχοντος έτους , είναι η διαφορά μεταξύ του χρέους του τρέχοντος έτους και του προηγουμένου έτους. Υπό μορφή μαθηματικής εξίσωσης το έλλειμμα και το χρέος σχετίζονται ως εξής: Χt – Χt-1 = Dt , όπου Χt συμβολίζει το χρέος του τρέχοντος έτους, Χt-1 το χρέος του προηγούμενου έτους και Dt συμβολίζει το έλλειμμα του τρέχοντος έτους.

4 James Tobin (1918-2002). Υπήρξε καθηγητής οικονομικών των πανεπιστημίων Harvard και Yale, σύμβουλος του προέδρου J.F. Kennedy, και αποδέκτης του βραβείου Νόμπελ στην Οικονομία (1981). Το απόσπασμα προέρχεται από το δοκίμιο: “Commercial Banks as Creators of Money”, 1963.

5 Ζωή Γεωργαντά, 1) Επανεξέταση του Ελλείμματος 2009, 3/9/2012, 2) Η Αθέμιτη Διόγκωση του Ελλείμματος 2009 με 18,214 δις ευρώ λόγω των ΔΕΚΟ, 16/9/2012, 3) Η Αθέμιτη Διόγκωση του Ελλείμματος 2009 με 9,7 δις ευρώ λόγω νοσοκομειακών οφειλών, του SWAP 2001 και “ αλληλεγγύης” 16/9/2012, και 4) Γιατί δεν έπρεπε οι ΔΕΚΟ να ενταχθούν στην Γενική Κυβέρνηση, 16/9/2012. http://zoe-georganta.co.uk/wp-content/uploads/2012/09/Greek-Deficit-Revisited2-GRE.pdf

6 Το Μνημόνιο Οικονομικής και Χρηματοπιστωτικής Πολιτικής, αποτελεί το ένα από τα τρία σκέλη του Μνημονίου Συνεννόησης που υπέγραψε η κυβέρνηση με την ΕΕ στις 3 Μαΐου 2010, μέσω των εκπροσώπων της, του Υπουργού Οικονομικών, Γ. Παπακωνσταντίνου και του Διοικητού της Τραπέζης της Ελλάδος, Γ. Προβόπουλου. Τα άλλα δύο σκέλη τα αποτελούν, το Μνημόνιο Συνεννόησης στις Συγκεκριμένες Προϋποθέσεις Οικονομικής Πολιτικής, και το Τεχνικό Μνημόνιο Συνεννόησης

7 Κρατικός Προϋπολογισμός 2008, Εισηγητική Έκθεση, Κεφάλαιο 4, σελ. 118.

8 Το πραγματικό έλλειμμα του 2008 ανήλθε στα € 12.4 δις ή στο 5.2% του ΑΕΠ (€ 239 δις). Η δε πρόβλεψη του Υπουργείου για το 2009 ήταν αύξηση ΑΕΠ στα € 260 δις και μείωση του ελλείμματος στα € 9 δις. Ωστόσο, το ΑΕΠ σημείωσε πτώση στα € 237.5 δις, ήτοι κατά -2.3%. Όσον αφορά το έλλειμμα, μετά την αναθεώρηση της Eurostat, γιγαντώθηκε στα € 36.1 δις, δηλαδή αυξήθηκε 300%!

9 Κρατικός Προϋπολογισμός 2009, Εισηγητική Έκθεση, Κεφάλαιο 4, σελ. 130

10 “ Τα περισσότερα μεγάλης κλίμακας οικονομετρικά μοντέλα τα οποία χρησιμοποιούνται από τις κυβερνήσεις και τις κεντρικές τράπεζες για να κάνουν προβλέψεις, προσφέρουν έναν πολύ μικρό ρόλο στο χρήμα ή τις τράπεζες. “ Mervyn King, The End of Alchemy, Abacus, 2017, Chapter 8, p. 305

11 Έκθεση Ελεγκτικού Συνεδρίου επί του Απολογισμού και Ισολογισμού του Κράτους (2008), σελ. 26-7

12 Κρατικός Προϋπολογισμός 2008, Εισηγητική Έκθεση, Κεφάλαιο 4, σελ. 127

13 Έκθεση Ελεγκτικού Συνεδρίου επί του Απολογισμού και Ισολογισμού του Κράτους (2008), σελ. 47 14 Έκθεση Υπουργού Οικονομικών, επί της Εκθέσεως του Ελεγκτικού Συνεδρίου για τον Απολογισμό των Εσόδων και Εξόδων του Κράτους οικονομικού έτους 2009, Γ. Παπακωνσταντίνου, 10- 11- 2010

15 Έκθεση Ελεγκτικού Συνεδρίου επί του Απολογισμού και Ισολογισμού του Κράτους (2009), σ. 30- 32

16 Ό.π., Έκθεση Ελεγκτικού Συνεδρίου επί του Απολογισμού του Κράτους (2009), σελ. 31

17 Έκθεση του Υπουργού Οικονομικών, επί της Εκθέσεως του ΕΣ, για τον Απολογισμό 2010, σελ.1