Σχόλιο G-M-R:   Επίσης αφιέρωμα στον μεγάλο μας Εθνικό ποιητή μπορείτε να δείτε και εδώ

G-M-R , 14 Ιαν. 2019

«Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου»

Α. ΑΝΑΛΥΣΗ-ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ο «Δωδεκάλογος του Γύφτου» είναι ένα συνθετικό ποίημα που εκδόθηκε το 1907 και αποτελείται από δώδεκα λόγους. Σ’ αυτό ο γύφτος συμβολίζει την ψυχή που δεν υποτάσσεται σε τίποτα, αλλά συνέχεια προσπαθεί να δημιουργήσει κάτι καινούργιο και στερεό, γκρεμίζοντας ο,τιδήποτε παλιό. Το ποίημα του σχολικού βιβλίου είναι απόσπασμα από τον «Προφητικό», τον όγδοο από τους δώδεκα λόγους. Ο Κ. Παλαμάς έγραψε τον «Προφητικό» δέκα χρόνια μετά την ήττα στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897. Σ’ αυτόν ο ποιητής παρουσιάζει ως προφητείες τα γεγονότα που έχουν ήδη συμβεί στην εποχή του. Το σκηνικό τοποθετείται στο Βυζάντιο. Η πολιτική ηγεσία είχε παραδοθεί στην αδιαφορία και τη διαφθορά, με αποτέλεσμα να μην πάρει είδηση την τουρκική απειλή, που ολοένα και πλησίαζε. Στο απόσπασμα του σχολικού βιβλίου ο ποιητής – προφήτης πληγωμένος από την αδιαφορία της πολιτικής ηγεσίας και των συμπολιτών του, προβλέπει αρχικά τον ξεπεσμό της χώρας του, αλλά στο τέλος εκφράζει την ελπίδα για την ανάσταση και αναγέννηση του ελληνικού έθνους.

2. ΓΛΩΣΣΙΚΑ – ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ

• Φήμη = αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή θεά, προσωποποίηση των διαδόσεων και αγγελιαφόρος των νικών.
• το ψήλος = το ύψος, το ανάστημα
• μάισσες = μάγισσες
• γητεία = μάγια
• Ψυχή = εδώ πρόκειται για την ψυχή της πολιτείας, της χώρας
• σκέλεθρο = ο σκελετός

3. ΔΟΜΗ

• 1η Ενότητα: (Στίχοι 1-24). Η προφητεία της καταστροφής.
• 2η Ενότητα: (Στίχοι 25-41). Η ελπίδα της ανάστασης.

4. ΑΝΑΛΥΣΗ – ΕΡΜΗΝΕΙΑ

5. ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΙΔΕΑ

Ο ποιητής προφητεύει την παρακμή της ελληνικής πολιτείας από την εποχή της βυζαντινής αυτοκρατορίας και ύστερα. Προβλέπει πως θα’ ρθει η ώρα που η Χώρα θα πέσει, γεγονός που θα διαδοθεί σ’ όλο τον κόσμο. Η θεά Φήμη θα στείλει παντού το τελευταίο της σάλπισμα. Επίσης, προβλέπει ότι η Χώρα θα χάσει το μεγαλείο της και θα καταστραφεί. Στη συνέχεια παρομοιάζει την ιστορική διαδρομή της πολιτείας με την πορεία του ήλιου. `Οπως ο ήλιος, έτσι και η χώρα έλαμψε, όμως τώρα είναι η ώρα να δύσει οριστικά. Η πολιτεία θα χαθεί, όπως χάνονται τα μαγεμένα λιβάδια από τις μάγισσες στα παραμύθια. Η Χώρα θα καταστραφεί και δε θ’ αφήσει τίποτα πίσω της. Αφού χαθεί η πολιτεία, θα κλαινε τα πουλιά στα μνήματα και οι ιτιές θα γέρνουν θρηνητικά. Το πτώμα της πολιτείας θα μείνει άθαφτο και θα αποτελέσει λεία για τα σκυλιά και τα ερπετά. Οι μεταγενέστεροι θα τη θυμούνται σαν ένα άθλιο σκελετό. Σ’ αυτή την κατάσταση θα βρίσκεται η Ψυχή της Χώρας μέχρι να τη λυπηθεί ο Θεός της αγάπης και να την απαλλάξει από την αμαρτία. Η Ψυχή της πολιτείας, που είχε φτάσει στο τελευταίο σκαλοπάτι του ξεπεσμού, θα ανεβεί τη σκάλα που οδηγεί στο καλό. Θα νιώσει να φυτρώνουν πάνω της τα παλιά της φτερά, που θα τη βοηθήσουν να ξαναποκτήσει τη χαμένη της δόξα.

Η Ελλάδα ποτέ δε θα χαθεί. ακόμη κι αν έχει καταστραφεί προσωρινά, θα ξαναποκτήσει την παλιά δόξα της και θα αποκαταστήσει το εθνικό της γόητρο.

B. ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
(Από «Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» Β΄ Λυκείου, σελ. 415)

1. Να μελετήσετε το πρώτο απόσπασμα. (α) Για ποια χώρα μιλάει ο ποιητής; (β) Πώς τη χαρακτηρίζει και γιατί; (γ) Τι προφητεύει;

(α) Η χώρα στην οποία αναφέρεται ο ποιητής είναι η παλιά βυζαντινή αυτοκρατορία, η οποία έχει χάσει το μεγαλείο της και κινδυνεύει από τους Τούρκους. Η πολιτική ηγεσία του Βυζαντίου έχει παραδοθεί στη διαφθορά και δεν κάνει τίποτα για να αποκρούσει τον επερχόμενο κίνδυνο. Στην πραγματικότητα η χώρα στην οποία αναφέρεται ο ποιητής είναι η Ελλάδα της εποχής του (1907), που προσπαθεί να αντιμετωπίσει τα προβλήματα που δημιούργησε ο ατυχής πόλεμος του 1897.

Η χώρα στην οποία αναφέρεται ο ποιητής είναι η παλιά βυζαντινή αυτοκρατορία, η οποία έχει χάσει το μεγαλείο της και κινδυνεύει από τους Τούρκους. Η πολιτική ηγεσία του Βυζαντίου έχει παραδοθεί στη διαφθορά και δεν κάνει τίποτα για να αποκρούσει τον επερχόμενο κίνδυνο. Στην πραγματικότητα η χώρα στην οποία αναφέρεται ο ποιητής είναι η Ελλάδα της εποχής του (1907), που προσπαθεί να αντιμετωπίσει τα προβλήματα που δημιούργησε ο ατυχής πόλεμος του 1897. (β) Ο ποιητής χαρακτηρίζει τη χώρα «παινεμένη μες τις παινεμένες», γιατί θέλει να δείξει το παλιό της μεγαλείο και έμμεσα να αναφερθεί στη λαμπρή πολιτιστική της παράδοση και τα ένδοξα κατορθώματα των προγόνων.

(γ) Ο ποιητής προφητεύει την καταστροφή, την παρακμή, τον ξεπεσμό και τη διάλυση της βυζαντινής αυτοκρατορίας και κατ’ επέκταση της Ελλάδας της εποχής του. Επίσης, προβλέπει ότι η Χώρα θα χαθεί και δε θ’ αφήσει τίποτα πίσω της, για να τη θυμούνται οι επόμενες γενιές.

2. Να μελετήσετε το δεύτερο απόσπασμα. (α) Σε ποιον απευθύνεται ο ποιητής; (β) Τι σημαίνει η φράση «παραδαρμένη από το κρίμα»; (γ) Ποιο είναι το τελικό μήνυμα;

(α) Ο ποιητής στο δεύτερο απόσπασμα απευθύνεται στην προσωποποιημένη Ψυχή της Πολιτείας, την Ελλάδα. `Οπως αναφέρθηκε και στην πρώτη ερώτηση, η Ελλάδα είναι η χώρα για την οποία μιλάει ο ποιητής.

(β) Ο ποιητής χαρακτηρίζει την ελληνική ψυχή «παραδαρμένη από το κρίμα», γιατί θέλει να αναφερθεί στα λάθη που οδήγησαν την Ελλάδα στο ξεπεσμό και την καταστροφή.

(γ) Παρ’ όλη την απελπιστική κατάσταση που επικρατεί στη Χώρα, το τελικό μήνυμα είναι αισιόδοξο και ελπιδοφόρο. Ο Θεός της αγάπης θα λυπηθεί τη Χώρα και θα τη λυτρώσει. Η νεκρή Χώρα θα αναστηθεί και θα ξαναποκτήσει το παλιό της μεγαλείο και δόξα.

3. Ποιος είναι ο στόχος του ποιητή στον Προφητικό και ποια είναι η τεχνική που χρησιμοποιεί;

Ο ποιητής, επηρεασμένος από την κατάσταση που επικρατούσε στην Ελλάδα μετά την ήττα του 1897, προσπαθεί να κάνει τους συμπατριώτες του να συνειδητοποιήσουν τα λάθη που έχουν γίνει στην πολιτική ιστορία του τόπου. Επίσης, προσπαθεί να τους κάνει να συνειδητοποιήσουν την τραγική κατάσταση, στην οποία έχει περιπέσει η Ελλάδα, ώστε όλοι μαζί να ενωθούν και να βοηθήσουν στην ανάσταση και την εθνική αναγέννηση του τόπου. Για να το πετύχει αυτό, χρησιμοποιεί την εξής τεχνική: Ο ποιητής παίρνει το ρόλο του προφήτη στο ποίημα. Ο ποιητής – προφήτης τοποθετείται χρονικά στο Βυζάντιο και προλέγει αυτά που θα συμβούν στην Ελλάδα στο τέλος του 19ου αιώνα, δηλαδή την εποχή που ζει ο ίδιος. Συμπερασματικά, θα λέγαμε ότι ο Παλαμάς αντιστρέφει το χρόνο. Μέσω του προφήτη που προλέγει όσα θα συμβούν στο μέλλον, ο ποιητής αναφέρει όσα έχουν ήδη γίνει.

4. Ποια στοιχεία συνθέτουν τον προφητικό τόνο του αποσπάσματος;

Υπάρχουν διάφορα στοιχεία που δίνουν προφητικό τόνο στο απόσπασμα. Πρώτο στοιχείο είναι η χρησιμοποίηση του μορίου «θα», που τοποθετεί τον αναγνώστη στο μέλλον. Δεύτερο στοιχείο είναι η χρησιμοποίηση εικόνων και γεγονότων του μέλλοντος στο παρόν. Μ’ αυτό τον τρόπο θέλει να δείξει ότι η καταστροφή πλησιάζει, στοιχείο που μας θυμίζει την «Αποκάλυψη» του Ιωάννη. Τέλος, το λεξιλόγιο είναι επηρεασμένο από θρησκευτικά προφητικά κείμενα της Παλαιάς Διαθήκης, στοιχείο που προσδίδει δέος στο ποίημα. `Ισως ο ποιητής να χρησιμοποιεί σκόπιμα βαρυσήμαντο και ιεροπρεπές λόγο, ούτως ώστε να αφυπνίσει τη συνείδηση των συμπατριωτών του.

5. Στο απόσπασμα διακρίνουμε εύκολα δυο διαφορετικές ψυχικές διαθέσεις του ποιητή. Ποιες είναι αυτές και πώς δικαιολογείται η καθεμιά;

Σε όλο το απόσπασμα είναι φανερή η διάκριση δύο διαφορετικών ψυχικών διαθέσεων του ποιητή. Στην πρώτη ενότητα ο ποιητής νιώθει πίκρα, πόνο και διακατέχεται από αισθήματα απαισιοδοξίας, καθώς προβλέπει το κατάντημα της πατρίδας του. Νιώθει απογοήτευση αλλά και αγανάκτηση, όταν συγκρίνει το προηγούμενο μεγαλείο της πατρίδας του με τον τωρινό ξεπεσμό της. Ο ποιητής προσπαθεί να κάνει τους συμπατριώτες του να συνειδητοποιήσουν τα λάθη τους, ώστε να μη μείνουν αδιάφοροι και απαθείς. Η ψυχική κατάσταση του ποιητή δικαιολογείται, αν λάβουμε υπόψη μας τα ταπεινωτικά συναισθήματα που του είχε προκαλέσει ο ατυχής πόλεμος του 1897. Στη δεύτερη όμως ενότητα η ψυχική διάθεση του ποιητή αλλάζει. Εδώ ο ποιητής είναι αισιόδοξος και πιστεύει ότι η Ελλάδα θα ξαναβρεί την παλιά της δόξα. Η ψυχική διάθεση του ποιητή δικαιολογείται από τη μεγάλη του αγάπη για την Ελλάδα. Ο ποιητής θέλει να μεταδώσει στους συμπατριώτες του την ελπίδα, ώστε όλοι μαζί να ενωθούν και να βοηθήσουν για την ανάσταση του τόπου.

Πηγή: blogs.sch