Του Γιώργου Βασσάλου, Ιούλιος 2015

Η καταδίκη της «Ευρώπης του κεφαλαίου» είναι ένα κλασικό σύνθημα της μαρξιστικής κυρίως Αριστεράς απ’ άκρη σ’ άκρη της Ευρώπης, είτε υποστηρίζει την έξοδο, είτε τη μεταρρύθμιση της ΕΕ. Πρόκειται όμως απλά για ένα σύνθημα; Αν όχι, μήπως ο έλεγχος των μεγάλων εταιρειών στο πολιτικό οικοδόμημα της ΕΕ εκφράζεται αποκλειστικά μέσω της κυριαρχίας των αστικών πολιτικών κομμάτων εντός της;

Στην «ευρωπαϊκή γειτονιά » των Βρυξελλών εδρεύουν 20.000-30.000 επαγγελματίες της εκπροσώπησης συμφερόντων (λομπίστες). Κανείς δεν ξέρει τον ακριβή αριθμό τους από τη στιγμή που η καταγραφή τους δεν είναι υποχρεωτική. Σίγουρα όμως ο αριθμός τους είναι εντυπωσιακός, αν σκεφτεί κανείς ότι επιδιώκουν να «επηρεάζουν» περίπου 50.000 γραφειοκράτες των θεσμών της ΕΕ.

Τη γραφειοκρατία της ΕΕ απαρτίζουν περίπου 13.000 υπάλληλοι της Κομισιόν με στελεχιακό ρόλο και 18.000 με υποστηρικτικό, 751 ευρωβουλευτές με τους τριπλάσιους βοηθούς τους και τη γραμματεία του Ευρωκοινοβουλίου (περίπου 5.000), τους χιλιάδες υπαλλήλους του Συμβουλίου και τους εκπροσώπους των εθνικών υπουργείων σε αυτό και το προσωπικό διαφόρων δευτερευόντων οργανισμών της ΕΕ. Η αριθμητική αναλογία των εργαζομένων στα λόμπι με τους ευρωβουλευτές και τα στελέχη της ΕΕ που έχουν ρόλο στις αποφάσεις πρέπει να πλησιάζει το ένας προς έναν, πρέπει όμως να λάβουμε υπόψη ότι και στα λόμπι υπάρχει βοηθητικό προσωπικό του οποίου η δουλειά δεν είναι άμεσα η εκπροσώπηση συμφερόντων.

Η συντριπτική πλειοψηφία των λομπιστών (άνω του 70%) εκπροσωπεί συμφέροντα πολυεθνικών εταιρειών μέσω τριών διαφορετικών ειδών οργανώσεων: πρώτον, γραφεία «ευρωπαϊκών υποθέσεων» συγκεκριμένων εταιρειών, όπως για παράδειγμα Total, BNP-Paribas, Bayern, Unilever κτλ.). Δεύτερον, πανευρωπαϊκές ομοσπονδίες βιομηχανιών ανά τομέα δραστηριότητας, όπως για παράδειγμα η CEFIC, που εκπροσωπεί τις χημικές βιομηχανίες, η Europia για τις πετρελαϊκές, η Food&DrinkΕurope για τις εταιρείες τροφίμων, ομοσπονδίες των τραπεζών και άλλων χρηματοπιστωτικών εταιρειών (EBF, ΑFME κ.ά.). Τρίτον, εταιρείες που έχουν ως αντικείμενό τους το ίδιο το λόμπινγκ, δηλαδή την άσκηση επιρροής επί των πολιτικών θεσμών, και που προσλαμβάνονται κυρίως από τις πολυεθνικές για μικρότερα ή μεγαλύτερα διαστήματα με σκοπό να προωθήσουν ή να εμποδίσουν κάποια συγκεκριμένη απόφαση. Το υπόλοιπο 20% είναι εκπρόσωποι περιφερειακών και δημοτικών αρχών, ενώ το 10% είναι συνδικάτα, καταναλωτικές ενώσεις, περιβαλλοντικές ή άλλες ΜΚΟ κτλ.

Τι κάνει όμως καθημερινά όλος αυτός ο στρατός των λομπιστών στις Βρυξέλλες; Μήπως βρίσκεται εκεί για να ξεροσταλιάζει μπροστά στις πόρτες των γραφείων των ευρωκρατών ικετεύοντάς τους να τους αφιερώσουν λίγο από το χρόνο τους; Τουναντίον! Οι λομπίστες θεωρούνται επισήμως από την ΕΕ ως αναπόσπαστο κομμάτι της νομοθετικής διαδικασίας και της λήψης αποφάσεων. Υπάρχουν πάμπολλες διαδικασίες που διοργανώνονται από την ΕΕ με στόχο να τους εμπλέξουν.

Στο εντελώς αρχικό στάδιο της λήψης μιας νομοθετικής πρωτοβουλίας από την Κομισιόν σχηματίζονται ομάδες εμπειρογνωμόνων (expert groups), που αναλαμβάνουν να συντάξουν μια αναφορά η οποία θα καθοδηγήσει την Κομισιόν στην κατάρτιση της πρότασής της. Τα expert groups συγκροτούνται συνήθως για μια πολυετή χρονική περίοδο και τους αναλογούν συγκεκριμένα κονδύλια της Κομισιόν. Η Κομισιόν συχνά φτιάχνει και ad hoc ομάδες για να τη βοηθήσουν να καταρτίσει ένα ερωτηματολόγιο το οποίο θα απευθύνει κατά κύριο λόγο στους συμμετέχοντες μιας αγοράς της οποίας το πλαίσιο θέλει κάθε φορά να ρυθμίσει ή να μεταρρυθμίσει. Στη συντριπτική πλειονότητα τέτοιων «γραπτών διαβουλεύσεων», το μεγαλύτερο ποσοστό απαντήσεων που λαμβάνονται από την Επιτροπή, πάνω από τα δύο τρίτα, προέρχεται από τους εκπροσώπους μεγάλων εταιρειών, γεγονός που εξηγείται και από το ότι η συμπλήρωση ερωτηματολογίων εκατοντάδων σελίδων χρειάζεται αρκετές εργατοώρες.

Στο ⅓ των expert groups υπάρχει συμμετοχή μη κρατικών φορέων. Πρόκειται για το σημαντικότερο ⅓, που συμβάλει κυρίως στην προετοιμασία νομοθετικών πρωτοβουλιών. Σε πάνω από εκατό από αυτά τα τελευταία, την πλειοψηφία έχουν εταιρικά συμφέροντα. Οι εκπρόσωποι των πολυεθνικών εταιρειών έχουν διπλάσιες θέσεις στα expert groups απ’ ό,τι όλοι μαζί οι εκπρόσωποι του ακαδημαϊκού κόσμου, των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, των συνδικάτων, των καταναλωτών και των ενώσεων πολιτών κάθε είδους.

Σε τέτοια expert groups αποτελούμενα κατά τα ⅔ και πάνω από εκπροσώπους πολυεθνικών σχεδιάστηκαν μεταξύ άλλων η αρχιτεκτονική του ευρώ, η Ατζέντα της Λισαβόνας του 2000 για να γίνει η ΕΕ «η πιο ανταγωνιστική οικονομία στον κόσμο» και η (μη) μεταρρύθμιση του χρηματοπιστωτικού συστήματος μετά το ξέσπασμα της κρίσης του 2008. Μια ομάδα με τέτοια σύνθεση επεξεργάζεται επίσης από το 2007 τις αρχές της «καλής νομοθέτησης», που θα δούμε παρακάτω.

Οργανώσεις υπέρ της διαφάνειας αλλά ακόμα και η Ευρωβουλή διαμαρτύρονται εδώ και κάμποσα χρόνια για τη σύνθεση των expert groups, παρατηρώντας ότι παραβιάζει το Άρθρο 9 της Συνθήκης της ΕΕ, που προβλέπει ότι «η Ένωση σέβεται την αρχή της ισότητας των πολιτών της, οι οποίοι τυγχάνουν ίσης προσοχής από τα θεσμικά και λοιπά όργανα και τους οργανισμούς της». Η Ευρωβουλή μάλιστα μπλόκαρε δύο φορές τον προϋπολογισμό των expert groups, χωρίς όμως να έχει τη βούληση να πάει μέχρι τέλους τη σύγκρουση με την Κομισιόν.

Πρόσφατα, η Ευρωπαία Διαμεσολαβητής Έμιλυ Ο’Ράιλυ συνέταξε με δική της πρωτοβουλία συστάσεις προς την Κομισιόν ζητώντας της να εξασφαλίσει «ισορροπημένη εκπροσώπηση» στα expert groups και να παρέχει έναν ορισμό αυτής για καθένα από αυτά. Η Κομισιόν αρνήθηκε ρητά να συμμορφωθεί με τη σύσταση, με θολές δικαιολογίες περί ύπαρξης «πολλών παραγόντων που μπορούν να καθορίσουν τη σύνθεση μιας ομάδας και δεν μπορούν να προβλεφθούν εκ των προτέρων». Ξεκαθάρισε έτσι ότι θα υπερασπιστεί με νύχια και με δόντια την πλειονότητα των πολυεθνικών μέσα στις συμβουλευτικές της ομάδες, αφού ιδεολογία της είναι η εξυπηρέτηση των συμφερόντων τους, αλλά και ότι, μέσα στο θεσμικό οικοδόμημα της ΕΕ, αυτή κρατάει και το μαχαίρι και το καρπούζι και δεν δέχεται συστάσεις από κανέναν (πέρα από τα ισχυρά κράτη της ΕΕ).

Πιο αδύναμες γενικές διευθύνσεις της Κομισιόν όπως η ΓΔ Παιδείας και Πολιτισμού θεωρούν ότι «μια κατηγορία συμφερόντων (επιχειρηματικά, συνδικαλιστικά ή άλλα) δεν πρέπει ποτέ να έχει την πλειοψηφία των μη κυβερνητικών θέσεων μέσα σε ένα expert group». Οι σημαντικότερες όμως διευθύνσεις, όπως π.χ. η Γενική Διεύθυνση Φορολογίας και Τελωνείων, θεωρούν ότι η σύνθεση μιας ομάδας που εξετάζει τα όρια του νόμιμου στις αγοραπωλησίες εντός πολυεθνικών ώστε να γλιτώνουν φόρους και που αποτελείται από 8 πολυεθνικές και 8 συμβουλευτικές, οι οποίες δουλεύουν για τις πολυεθνικές βοηθώντας τες να γλι-τώσουν φόρους, είναι «ισορροπημένη»!

Τα expert groups αποτελούν τον δοκιμαστικό σωλήνα μέσα στον οποίο συγγράφονται τα νομοθετήματα της ΕΕ με τους εκπροσώπους των πολυεθνικών να έχουν συστηματικά προνομιακή πρόσβαση σε σχέση με όλες τις άλλες κοινωνικές ομάδες. Λόγω και των ανθρώπινων πόρων που διαθέτουν, οι πολυεθνικές κυριαρχούν τόσο στις πυκνές επαφές των ευρωπαϊκών θεσμών με εξωτερικά συμφέροντα όσο και σε όλα τα επόμενα στάδια της νομοθετικής διαδικασίας, συγγράφοντας πλήθος τροπολογιών που κατατίθενται από τους ευρωβουλευτές και έχοντας ενεργή ανάμειξη στις διαπραγματεύσεις που γίνονται πάντα πριν από την ολοκλήρωση των νομοθετημάτων, μεταξύ Κομισιόν, Ευρωβουλής και Συμβουλίου των Υπουργών, συγγράφοντας non papers και άλλα. Πρόσφατη έρευνα με βάση στοιχεία που δημοσίευσε η Κομισιόν δείχνει ότι το 75% των συναντήσεων που πραγμα-τοποίησαν το τελευταίο εξάμηνο επίτροποι και διευθυντές της με εξωτερικές οργανώσεις ήταν με εκπροσώπους πολυεθνικών.

Μέσω της ατζέντας της «καλής νομοθέτησης» οι τελευταίοι στοχεύουν τώρα να αποκτήσουν και δικαίωμα βέτο μετά την κατάληξη των νομοθετικών προτάσεων της Κομισιόν. Ένα προ-σχέδιο απόφασης διέρρευσε στον Τύπο, σύμφωνα με το οποίο ένα συμβούλιο νομοθετικού ελέγχου αποτελούμενο από έξι άτομα, τρία εκ των οποίων θα είναι εξωτερικά των ευρωπαϊκών θεσμών, θα εξετάζει τις συνέπειες των τελικών νομοθετικών προτάσεων της Κομισιόν στην ανταγωνιστικότητα των εταιρειών και, αν τις κρίνει αρνητικές, θα μπορεί να τις μπλοκάρει. Δεν είναι ξεκάθαρο από πού θα προέρχονται και πώς θα επιλέγονται τα τρία εξωτερικά μέλη, αλλά η εμπειρία δείχνει ότι συνήθως οι «ανεξάρτητοι εμπειρογνώμονες» που επιλέγει η Κομισιόν έχουν στενή οικονομική και επαγγελματική σύνδεση με τις πολυεθνικές. Αν αυτό το συμβούλιο δημιουργηθεί, θα είναι ακόμα πιο εύκολο να μπλοκάρονται ανεπιθύμητες πρωτοβουλίες όπως αυτή που μπλοκαρίστηκε πρόσφατα για την απαγόρευση των ενδοκρινικών διαταρακτών που περιέχονται σε πλαστικά, εντομοκτόνα και καλλυντικά και θα ήταν ενάντια στα συμφέροντα της χημικής βιομηχανίας.

Επιπλέον, ο μηχανισμός REFIT, που έχει στήσει η Κομισιόν, στοχεύει στην κατάργηση υπαρχουσών ρυθμίσεων προστασίας των εργαζομένων, των καταναλωτών και του περιβάλλοντος που βλάπτουν την «ανταγωνιστικότητα» στη βάση ερωτηματολογίων που υποβάλλονται σε εταιρείες. Η νέα Κομισιόν έχει μειώσει σε 23 τις προγραμματισμένες νομοθετικές της προτάσεις για τη χρονιά 2014-2015 από 100 κατά μέσο όρο που ήταν μέχρι τώρα. Η ΕΕ περνά στην ουσία σε μια νέα φάση, όπου, αφού έχει ολοκληρώσει την απελευθέρωση των κυριότερων αγορών σε ευρωπαϊκό επίπεδο, δίνει τώρα προτεραιότητα στο ξήλωμα όλων των ενοχλητικών για τις πολυεθνικές διατάξεων.

Ενώ ο Γιούνκερ είχε υποσχεθεί ότι θα κάνει τουλάχιστον υποχρεωτική την ένταξη όλων των λομπιστών σε δημόσιο μητρώο, τελικά πάγωσε και αυτό το ελάχιστο μέτρο. Ο αντιπρόεδρός του Φρανς Τίμερμανς πρωτοστατεί στο να βαφτίζονται κινήσεις για «περισσότερη δημοκρατία» όλες οι αλλαγές που βαθαίνουν τον δομικό έλεγχο του συστήματος λήψης αποφάσεων της ΕΕ από τις πολυεθνικές.

Στο δημοψήφισμα της Κυριακής αποφασίζουμε, μεταξύ άλλων, και κατά πόσο επιμένουμε να θέλουμε να συντηρούμε μια τέτοια ΕΕ.