Σπ. Λαβδιώτης, 15 Ιανουαρίου 2020

   Ας το επαναλάβουμε ακόμη μια φορά, πρέπει να το κάνουμε, γιατί αυτό είναι σωστό: οι εμπορικές τράπεζες δεν δανείζουν τις καταθέσεις των πελατών τους, δεν είναι διαμεσολαβητές μεταξύ αποταμιευτών και δανειοληπτών. Οι καταθέσεις των πελατών δεν δημιουργούν τα δάνεια· τα δάνεια δημιουργούν τις καταθέσεις.

   Οι τράπεζες έχουν το μοναδικό προνόμιο της δημιουργίας του χρήματος, του αίματος ζωής της οικονομίας, και το δημιουργούν από το τίποτε, ex nihilo. Δεν είναι χρηματοοικονομικοί διαμεσολαβητές που συλλέγουν υπάρχουσες αποταμιεύσεις και τις κατανέμουν στην οικονομία όπως οι άλλοι μη – τραπεζικοί πιστωτικοί οργανισμοί.

   Η εξέχουσα λειτουργία των τραπεζών είναι η παροχή χρηματοδότησης, ήτοι η δημιουργία νέας νομισματικής αγοραστικής δύναμης μέσω της χορήγησης δανείων, για έναν οικονομικό παράγοντα που είναι ταυτόχρονα το ίδιο άτομο, ο δανειολήπτης και ο καταθέτης. Αυτή είναι η αλχημεία του τραπεζικού μυστηρίου, η μαγεία της μεταμόρφωσης του δανείου σε περιουσιακό στοιχείο μέσω λογιστικών εγγραφών.

   Συγκεκριμένα, οποτεδήποτε μια τράπεζα συνάπτει ένα νέο δάνειο με έναν πελάτη δημιουργεί μια λογιστική εγγραφή του δανείου στο όνομα του πελάτη και την καταχωρεί στην πλευρά του ενεργητικού του ισολογισμού της. Ταυτόχρονα, η τράπεζα δημιουργεί μια νέα και ισόποση λογιστική εγγραφή στο όνομα του ίδιου πελάτη που την ονομάζει κατάθεση και την καταχωρεί στην πλευρά του παθητικού του ισολογισμού της. Δηλαδή, η τράπεζα δημιουργεί την δική της χρηματοδότηση, κατάθεση, με την πίστωση του ποσού του δανείου στο λογαριασμό του δανειολήπτη.

   Αμφότερες οι λογιστικές εγγραφές είναι στο όνομα του δανειολήπτη, δεν υπάρχει ουδεμία διαμεσολάβηση από κανέναν άλλον, ούτε χρήματα μετακινήθηκαν από άλλους λογαριασμούς των πελατών της τη στιγμή που χορηγήθηκε το νέο δάνειο. Για σκεφτείτε εάν αφαιρούνταν χρήματα από λογαριασμούς καταθέσεων πελατών της ίδιας τράπεζας και μεταβιβάζονταν σε άλλους όταν ο διευθυντής υπέγραφε με τον κονδυλοφόρο του δάνεια πελατών και εν συνεχεία ο υπάλληλος πληκτρολογούσε τις αλλαγές ψηφίων στις καταθέσεις των πελατών της, τι πανικός θα επικρατούσε.

   Κάτι τέτοιο, όμως, στον πραγματική λειτουργία των τραπεζών δεν συμβαίνει: «Δεν απαιτούνται πραγματικοί πόροι να διοχετευτούν απ’ άλλες χρήσεις, απ’ άλλους οικονομικούς παράγοντες, έτσι ώστε να είναι σε θέση να δανείσει στον πελάτη Χ. Τι είναι απαραίτητο από τρίτα μέλη είναι μόνο η αποδοχή της νεοδημιουργηθείσας αγοραστικής δύναμης για πληρωμή των αγαθών και υπηρεσιών. Αυτό δεν είναι ποτέ θέμα, διότι οι τραπεζικές καταθέσεις ζήτησης (demand deposits) είναι σε οιανδήποτε σύγχρονη οικονομία το κυρίαρχο μέσο συναλλαγών, με άλλα λόγια, είναι χρήμα». ⁽¹⁾

   Σ’ αυτό το σημείο είναι ωφέλιμο να προσθέσουμε ότι εάν το δάνειο είναι για φυσική επένδυση (πάγιο εξοπλισμό), ο νέος δανεισμός πυροδοτεί την επένδυση. Και με την ταυτότητα των εθνικών λογαριασμών, αποταμίευση = επένδυση (για κλειστές οικονομίες), είναι αποταμίευση. Άρα, η αποταμίευση είναι η συνέπεια της επένδυσης και όχι η αιτία. Αυτή δεν χρηματοδοτεί την επένδυση, ο νέος δανεισμός το κάνει.

   Συνεπώς, χάρη του ιδιαίτερου χαρακτηριστικού των τραπεζών να δημιουργούν χρήμα, καταρρέει ο προμαχώνας του δόγματος της laissez faire ο οποίος επί τρείς αιώνες διακηρύττει ότι η αποταμίευση και ο «πλούτος των ολίγων» είναι αναγκαίο κακό (necessary evil), γιατί χωρίς τις αποταμιεύσεις των πλουσίων δεν γίνονται επενδύσεις. Επίσης, απομυθοποιείται το επιχείρημα της προώθησης της οικονομικής ανάπτυξης μέσω ξένων επενδύσεων. Το καλωσόρισμα των ξένων επενδύσεων δεν αποτελεί αναγκαία ούτε επαρκή συνθήκη όταν οι τράπεζες μπορούν να ενεργοποιήσουν εγχώριους πόρους με τη δημιουργία πιστώσεων και χρήματος ‘out of nothing’.

   Η φράση ‘out of nothing’, από το τίποτε, δεν συνιστά υπερβολή. Απλώς τρομάζεις να τη χρησιμοποιήσεις, σε πιάνει ταραχή, ένα βαθύ μυστήριο επικρατεί, διότι διαισθητικά αποτελεί αντινομία και το μυαλό την απορρίπτει: « η διαδικασία με την οποία οι τράπεζες δημιουργούν χρήμα είναι τόσο απλή που το μυαλό την απωθεί». ⁽²⁾ Επειδή είναι αδύνατον να πιστέψει κάποιος ότι για κάτι τόσο σημαντικό στη ζωή, με μία πράξη το χρέος μπορεί να μετατρέπεται σε χρήμα και η πίστωση σε κεφάλαιο.

   Γι’ αυτό κάτι πρωτόγνωρο συνέβη το 2013. Ο επικεφαλής οικονομολόγος της εταιρίας πιστοληπτικής αξιολόγησης Standard & Poor’s, Paul Sheard, όταν διαπίστωσε ότι επιφανείς ακαδημαϊκοί και επιχειρηματικοί παράγοντες έχουν εσφαλμένη αντίληψη για τη λειτουργία του τραπεζικού συστήματος άρχισε να αναφωνεί « Επαναλάβετε μετά από Μένα: Οι Τράπεζες δεν Μπορούν και δεν Δανείζουν Έξω Αποθεματικά». ⁽³⁾ Σε μία ενδελεχή παρουσίαση του μηχανισμού δημιουργίας πίστωσης μέσω του ισχύοντος λογιστικού συστήματος των τραπεζών, ο Sheard αναλύει πως ο δανεισμός ή δημιουργία πίστωσης πραγματοποιείται. Η ετυμηγορία του, «η πίστωση δημιουργείται στην κυριολεξία από λεπτό αέρα [out of thin air] ή με ένα κτύπημα του πληκτρολογίου».

   Την επόμενη χρονιά, 2014, θα ακολουθήσει η ξακουστή Bank of England και θα επιβεβαιώσει δημόσια ότι η συντριπτική πλειοψηφία του χρήματος στην σύγχρονη οικονομία δημιουργείται από τις εμπορικές τράπεζες όταν αυτές χορηγούν δάνεια. ⁽⁴⁾ Εντούτοις, η διαφωτιστική έκθεση της Τράπεζας της Αγγλίας θα διευκρινίσει ότι η πραγματικότητα πως το χρήμα δημιουργείται δεν είναι σύμφωνη με την άποψη της κυρίαρχης οικονομικής σκέψης και διαφέρει από αυτήν που περιγράφεται σε μερικά οικονομικά εγχειρίδια. «Οι τράπεζες δεν ενεργούν απλώς ως διαμεσολαβητές… αντί οι τράπεζες να δέχονται καταθέσεις όταν τα νοικοκυρά αποταμιεύουν και έπειτα να τις δανείζουν έξω, ο τραπεζικός δανεισμός δημιουργεί τις καταθέσεις». Επιπλέον, « η κεντρική τράπεζα δεν καθορίζει το σύνολο του χρήματος στην οικονομία … ούτε αυτές πολλαπλασιάζουν χρήματα της κεντρικής τράπεζας για να δημιουργήσουν νέα δάνεια και καταθέσεις». Έτσι δόθηκε το coup de grâce του πολλαπλασιαστή χρήματος.

   Πλην όμως, η εξαιρετική δημοσίευση της Τράπεζας της Αγγλίας αποκαλύπτει αυτό το οποίο προϋπήρχε στο καταστατικό της ίδρυσή της το 1694 : «Η Τράπεζα έχει το όφελος του επιτοκίου σε όλα τα χρήματα που αυτή δημιουργεί από το τίποτε».⁽⁵⁾

Σπύρος Λαβδιώτης, Αθήνα 15 Ιανουάριου 2020

ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ

1 Bank of England, Working Paper No. 529, Banks are not intermediaries of loanable funds – and why this matters, Zoltan Jakab and Michael Kumhof, May 2015

2 John K. Galbraith, MONEY, Whence it Came, Where it Went, Bantam edition, p. 24, 1975

3 Paul Sheard, Repeat after me: Banks cannot and do not “lend out” reserves, Standard & Poor’s, 2013

4 Bank of England, Money Creation in the modern economy, Quarterly Bulletin, Q1 2014, by Michael McLeay, Amar Radia and Ryland Thomas of the Bank’s Monetary Analysis Directorate.

5 Carroll Quigley, TRAGEDY AND HOPE, MacMillan, 1966, p. 48, “ William Paterson, however, on obtaining the charter of the Bank of England in 1694, to use the moneys he had won on privateering, said, ‘ The Bank hath the benefit of interest on all the moneys which it creates out of nothing’ “.