Σπ. Λαβδιώτης, 15-7-2018

   Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, όπως είδαμε στην προηγούμενη δημοσίευση, δεν ανακοινώνει τα πρακτικά των συνεδριάσεων, ούτε πως ψήφισαν τα μέλη της, τα κρατεί μυστικά, μακριά από το φως της δημοσιότητας για δεκαετίες. Σε αντίθεση, με τις κεντρικές τράπεζες που τα δημοσιοποιούν, όπως των ΗΠΑ και της Αγγλίας.

    Το δικαίωμα της μη δημόσιας λογοδοσίας της ΕΚΤ, κατοχυρώθηκε και από τα ευρωπαϊκά δικαστήρια. Ως αποτέλεσμα, οι αδιαφανείς αποφάσεις της κρατούν στο σκοτάδι τις χρηματοδοτικές της παρεμβάσεις. Ωστόσο, λόγω της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008, έγινε ταυτόχρονα «δανειστής εσχάτης ανάγκης» των κρατών που χτυπήθηκαν από την κρίση και ρυθμιστής του τραπεζικού συστήματος του ευρώ.

   Στην περίπτωση της Ελλάδος, οι αποφάσεις τις ΕΚΤ – πίσω από κλειστές πόρτες – συνετέλεσαν στην κλιμακωτή διόγκωση του δημοσίου χρέους. Ειδικά, μετά την παράτυπη διόγκωση του ελλείμματος 2009 από την Eurostat και την ELSTAT, και την άρνηση της ΕΚΤ να παράσχει στοιχεία των συναλλαγών, το πριμ κινδύνου των ελληνικών ομολόγων λόγω της παραβίασης των κριτηρίων Μάαστριχτ, αυξήθηκε δραματικά. Τα spreads του 10 ετούς ελληνικού ομολόγου αρχικά εκτινάχτηκαν από 150 μονάδες βάσης (100 μονάδες = 1%) στις 450 μονάδες βάσης σε σχέση με τα αντίστοιχα γερμανικά και διευρύνθηκαν με τις υποβαθμίσεις των οίκων αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας. Εν συνεχεία, ενεργοποιήθηκε ο φαύλος κύκλος της αύξησης χρέους και επιτοκίων, τα spreads ανήλθαν στις 600 μονάδες βάσης και τον Απρίλιο του 2010, η Ελλάδα ήταν εκτός αγορών και ακολούθησε το διάγγελμα του Καστελόριζου.

   Γνωρίζουμε, α) οι ‘ελληνικές’ τράπεζες από τα τέλη του 2009, είχαν χάσει την πρόσβαση χρηματοδότησης στη διατραπεζική αγορά και ήδη € 11 δις από το πακέτο των € 28 δις για τη διάσωση των τραπεζών του ν. 3723/2008 είχαν χρησιμοποιηθεί, β) τα € 28 δις των ‘εικονικών’ εγγραφών της διόγκωσης του ελλείμματος 2009, αντικατέστησαν τις πραγματικές ζημιές των τραπεζών οι οποίες δεν συνυπολογίζονται στο ύψος του δημοσίου χρέους· ακόμη, ότι τα ποσά μεταφερθήκαν στο λογαριασμό «Δαπάνες αντιμετώπισης φυσικών καταστροφών», και γ) οι εγγυήσεις, τα ανεξόφλητα δάνεια των τραπεζών, συνιστούν ειδικούς τίτλους του δημοσίου που δόθηκαν βάσει του ν. 3723/2008 για άντληση ρευστότητας, ανέρχονται στα € 50 δις τέλη του 2010.

    Αυτό που πρέπει να διευκρινίσουμε είναι ότι η ΕΚΤ μετά το Α’ Μνημόνιο τον Μάιο του 2010, εκτός της φυσιολογικής της λειτουργίας, της χορήγησης ρευστότητας στις ελληνικές τράπεζες με ενέχυρο (collateral) τους τίτλους του ελληνικού δημοσίου, άρχιζε να αγοράζει ελληνικά ομόλογα στην ανοικτή αγορά από πιστωτικά ιδρύματα. ^[1] Κατ’ αυτόν τον τρόπο, παραβίαζε την βασική αρχή του Μάαστριχτ, της ρήτρας « μη διάσωσης» (no bail out clause), ιδίως το θεμελιώδες άρθρο 104, παρ. 1, της Συνθήκης:

« Απαγορεύονται οι υπεραναλήψεις ή οποιουδήποτε άλλου είδους πιστωτικές διευκολύνσεις από την ΕΚΤ ή από τις κεντρικές τράπεζες των κρατών-μελών… προς κοινοτικά όργανα ή οργανισμούς, κεντρικές κυβερνήσεις, περιφερειακές, τοπικές ή άλλες δημόσιες αρχές, άλλους οργανισμούς δημοσίου δικαίου ή δημόσιες επιχειρήσεις των κρατών-μελών· επίσης, απαγορεύεται να αγοράζουν απευθείας χρεόγραφα από τους οργανισμούς ή τους φορείς αυτούς η ΕΚΤ και οι εθνικές κεντρικές τράπεζες».

    Αυτή η διάταξη επέφερε το coup de grace της χρεοκοπίας της Ελλάδος και τις οδυνηρές της επιπτώσεις για πολλά χρόνια. Η βασική αιτία, η αρχιτεκτονική δομή του ευρώ είναι από τη γέννησή της ελαττωματική. Τα κράτη για να ενταχθούν στο ευρώ πρώτα εκχωρούν το προνόμιο έκδοσης του νομίσματός τους – το οποίο αποτελεί θεμελιώδες χαρακτηριστικό ενός ανεξάρτητου κράτους – σε μια υπερεθνική κεντρική τράπεζα που έχει το αποκλειστικό δικαίωμα έκδοσης του ενιαίου νομίσματος, πριν την ύπαρξη πολιτικής και δημοσιονομικής ένωσης των κρατών – μελών. Δηλαδή, οι ευρωπαίοι σχεδιαστές της ΕΕ ενήργησαν ανορθόδοξα: βάλανε την άμαξα μπροστά και πίσω το άλογο και συν τω χρόνο διαπίστωσαν ότι δεν προχωρούσε ομαλά.

    Η άμαξα της νομισματικής ένωσης προχωρούσε ανώμαλα, διότι οι σχεδιαστές του ευρώ και οι «επιστήμονες» του χρήματος οι οποίοι κατεξοχήν ήταν κεντρικοί τραπεζίτες, εκχώρησαν την άσκηση της δημοσιονομικής πολιτικής στα εθνικά κράτη και την αποκλειστική έκδοση του ευρώ και άσκηση της νομισματικής πολιτικής σε μία υπερεθνική κεντρική τράπεζα, την ΕΚΤ. Συνεπώς, διχοτόμησαν τη δημοσιονομική από την νομισματική πολιτική και τα κράτη-μέλη πρέπει να δανειστούν ένα ξένο νόμισμα από τις αγορές χρήματος, και εάν αυτές το επιτρέπουν, για να ασκήσουν δημοσιονομική πολιτική. Γι αυτό, το ευρώ έχει ονομαστεί ένας «ζουρλομανδύας».

    Ο διαχωρισμός της δημοσιονομικής πολιτικής από την νομισματική πολιτική υπήρξε το θεμελιώδες αμάρτημα του ευρώ. Η αποκλειστική έκδοση του ευρώ με επιβάρυνση τόκου από την υπερεθνική ΕΚΤ για όλα τα κράτη -μέλη, κι από την άλλη, η άσκηση της δημοσιονομικής πολιτικής να αποτελεί ευθύνη των μελών της ένωσης, συνιστά την πλήρη διχοτόμηση της οικονομικής πολιτικής των εθνικών κρατών. Αυτή η ατέλεια εξαναγκάζει την προσφυγή των μελών για δανεισμό στις χρηματοπιστωτικές αγορές και σε περίπτωση ασύμμετρης συμφοράς τα κράτη-μέλη γίνονται έρμαιο των αγορών και οδηγούνται αναπόφευκτα σε κρίση. Η ατέλεια αυτή που σπαράσσει την Ευρωζώνη, ώθησε τον Mervin King – πρώην κυβερνήτη της Τράπεζας της Αγγλίας – να δηλώσει: « Η νομισματική ένωση, κάθε άλλο παρά να οδηγεί σε μεγαλύτερη πολιτική ολοκλήρωση, έχει αποδειχτεί η πιο διχαστική εξέλιξη στην μεταπολεμική Ευρώπη». ^[2]

    Η ΕΚΤ, αντί να αμβλύνει αυτή τη θανάσιμη ατέλεια του ευρώ για τα υπέρδανεισμένα κράτη -μέλη, τα οποία στερούνται πλεονασματικού διεθνούς ισοζυγίου πληρωμών, όπως η Ελλάδα, την όξυνε. Έθεσε «μαξιλάρι», ως μέλος της τρόικα, για να ξεφορτώσουν τα ελληνικά ομόλογα που είχαν στην κατοχή τους οι τράπεζες του πυρήνα της ζώνης του ευρώ, κυρίως οι Γαλλικές και Γερμανικές τράπεζες. Έτσι, η περιβόητη «αναδιάρθρωση» του ελληνικού χρέους για τη σωτηρία της Ελλάδος από τη χρεοκοπία, μετετράπη σε σωτηρία της κερδοσκοπίας των κατεξοχήν ευρωπαϊκών τραπεζών και στη μετατροπή από ιδιωτικό χρέος σε δημόσιο χρέος των πιστωτών. Κι ακολούθησε η μεταφορά στους λογαριασμούς του ελληνικού δημοσίου χρέους.

    Όπως είδαμε σε προηγούμενη δημοσίευση,^[3] η Διεθνής Τράπεζα Διακανονισμών (BIS) αναφέρει ότι η έκθεση των ξένων τραπεζών σε ελληνικά χρεόγραφα ανήρχετο στα € 140 δις στα τέλη του 2009. Οι τράπεζες της Ευρωζώνης είχαν στην κατοχή τους ελληνικό χρέος αξίας € 120 δις περίπου, το οποίο προσέγγισε ένα χαμηλό € 12 δις το 2013. Κι αυτό σημαίνει ότι οι τράπεζες του ευρώ «ξεφόρτωσαν» τουλάχιστον το 90% των ελληνικών χρεογράφων που κατείχαν στους επίσημους πιστωτές μας (ΕΕ, ΕΚΤ, ΔΝΤ). Οι θεσμοί, χωρίς ηθική συστολή, με τη σύμπραξη της πολιτικής ηγεσίας του τόπου, τα φόρτωσαν στις πλάτες του αμήχανου ελληνικού λαού.

    Με άλλα λόγια, για να διασώσουν οι ευρωπαϊκές αρχές και το ΔΝΤ- με τη σύμπραξη των ελλήνων πολιτικών – € 100 δις περίπου κερδοσκοπικού κεφαλαίου των τραπεζών, και να αποφευχθεί όπως θεώρησαν η πιθανή επιδημία στο τραπεζικό σύστημα, κατέστρεψαν τις ελπίδες των νέων για μια καλύτερη ζωή και την ελληνική οικονομία για δεκαετίες. Η ειρωνεία είναι ότι στη σημερινή εποχή το χρήμα σε κυκλοφορία είναι συμβολικό (fiat money), δημιουργείται από ηλεκτρονικές εγγραφές, αρκεί να έχεις υπολογιστές για πληκτρολογήσεις και εκτυπωτικές πρέσες για ένα μικρό ποσοστό υπό μορφή χαρτονομισμάτων. Δυστυχώς, οι πολιτικοί μας, το θεμελιώδες αυτό δικαίωμα που ισχύει επί τέσσερεις χιλιετηρίδες «ένα έθνος, ένα νόμισμα», το εκχώρησαν σε μια αλλότρια νομισματική αρχή που δεν λογοδοτεί δημόσια και επήλθε η οικονομική συντριβή. Σπύρος Λαβδιώτης, Τσαγκαράδα 15 Ιουλίου 2018

ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ

1   Κατά το Bloomberg, η ΕΚΤ απέκτησε ελληνικά ομόλογα αξίας € 45 δις περίπου αμέσως μετά την Α’ δανειακή σύμβαση των € 110 δις τον Μάιο 2010, κατ’ άλλους, το ποσό ανήλθε στα € 57 δις περίπου

2   Mervin King, The End of Alchemy, Money, Banking and the Future of Global Economy, Abacus, 2017, p.227

3   Μέρος 3ο : Το Πρόβλημα του Ελληνικού Δημοσίου Χρέους, 22 Μάιου 2018