Σπ. Λαβδιώτης, 9 Μαρτίου 2021

(Β) Ο Σιδηρούς Κανόνας των Μισθών

Στα πρώτα χρόνια της Βιομηχανικής Επανάστασης, με την επικράτηση του laissez-faire καπιταλισμού οι ανταμοιβές της αποτελεσματικότητας και τεχνολογικής εξέλιξης διανέμονταν πολύ άνισα. Ο αυξηθείς πλούτος που δημιουργήθηκε δεν ήταν για τους πολλούς, αλλά για τους λίγους, τους νέους επιχειρηματίες και βιομηχάνους, και όχι για τους εργάτες τους που δούλευαν υπό άθλιες συνθήκες. Οι κάτοχοι των νέων εργοστασίων, των πρώτων υλών, ή των σιδηροδρόμων, διέμεναν σε επιβλητικές επαύλεις, ενώ οι εργάτες τους και οι οικογένειες τους, ζούσαν σε σκοτεινά, ανθυγιεινά και δύσοσμα χαμόσπιτα, συνωστισμένα σε βρώμικους και άστρωτους δρόμους.

Στα εργοστάσια οι εγκαταστάσεις ήταν επισφαλείς με πληθώρα μηχανών χωρίς προφυλάξεις ασφαλείας και με κακό φωτισμό, που σύμφωνα με την παράδοση «το μόνο φως που υπήρχε ήταν το φως του ηλίου που περνούσε μέσα από τα παράθυρα». Ένα από τα χαρακτηριστικά των βιομηχανικών χώρων εργασίας το οποίο είναι οικείο τις πάση, ήταν οι πολλές ώρες εργασίας για τους μεγάλους αλλά και τους μικρούς που δούλευαν από νωρίς το πρωί μέχρι αργά το βράδυ για ένα κομμάτι ψωμί. Η εργασία ήταν επίπονος και εξαντλητική – 12 έως 16 ώρες ημερησίως, έξι μέρες την εβδομάδα – με έλλειψη διαλλείματος στη διάρκεια μακρών ωραρίων, ένα για μεσημεριανό και ένα για βραδινό. Οι εργάτες δεν μπορούσαν να πάρουν άδεια ούτε να έχουν διακοπές, κι εάν αρρώσταιναν ή τραυματίζονταν και απουσίαζαν, αυτοί συχνά απολύονταν.

Η πλειοψηφία των εργατών ήταν ανειδίκευτοι και πάλευαν να επιβιώσουν, καθώς οι μισθοί σε αρμονία με την ιδεολογία του φιλελευθερισμού και τις αρχές του laissez – faire καπιταλισμού, ήταν καθηλωμένοι στο επίπεδο της ελάχιστης διαβίωσης. Οι δε εξειδικευμένοι εργάτες έπαιρναν κάτι παραπάνω, αλλά όχι ιδιαίτερα παραπάνω, ενώ οι αμοιβές των γυναικών αντιστοιχούσαν στο ένα τρίτο, και μερικές φορές στο ήμισυ των μισθών των ανδρών. Και εφόσον η ιδεολογία του φιλελευθερισμού επίτασσε, «μη κυβερνητική παρέμβαση» στις φυσικές δυνάμεις της αγοράς, δεν υπήρχαν νόμοι της κυβέρνησης για να προστατεύσουν τους εργαζομένους από εκμετάλλευση, ούτε υπήρχαν νόμοι παιδικής εργασίας στο ξεκίνημα της Βιομηχανικής Επανάστασης.

Ως εκ τούτου, οι επιχειρηματίες αφενός ήταν ελεύθεροι να εκμεταλλευτούν το μόχθο (απλήρωτη εργασία) των ενήλικων εργατών, και αφετέρου, να μισθώνουν μικρά παιδιά σε επικίνδυνες εργασίες – ακόμη και ηλικίας τεσσάρων ετών – επειδή πληρωνόταν λιγότερο. Έτσι οι εργοδότες μεγιστοποιούσαν τα κέρδη τους, κι απ’ ό, τι φαίνεται, ήταν ικανοποιημένοι να βλέπουν τους εργάτες τους μέσα στη δυστυχία και τα παιδιά δουλεύοντας σε ελεεινούς χώρους, να εμφανίζουν φυσικές παραμορφώσεις. Τόσο μεγάλη ήταν η επιρροή του φιλελευθερισμού, που η βρετανική κυβέρνηση αργά ασχολήθηκε με τη θέσπιση νομοθεσίας, όπως του Εργοστασιακού Νόμου του 1833.1 Η ανώτερη εργασιακή εβδομάδα ορίστηκε στις 48 ώρες για παιδιά ηλικίας 9 –13 ετών και περιορίστηκε στις 12 ώρες ημερησίως για παιδιά ηλικίας μεταξύ 13 και 18 ετών.

Προκαλεί όντως μεγάλο προβληματισμό το σκηνικό της παιδικής τραγωδίας και της συσσώρευσης πλούτου εν μέσω πείνας και δυστυχίας, να υφίσταται σε μια περίοδο που ονομάστηκε η Εποχή του Διαφωτισμού και της προόδου. Μια νέα εποχή οραματίστηκαν οι διανοητές, του ‘φωτός’, της Λογικής και αισιοδοξίας, που θα διέλυε το ‘σκότος’ της άγνοιας, και μαζί, τα φεουδαρχικά προνόμια και τις προκαταλήψεις. Όμως, δεν υπολόγισαν τις οικονομικές ιδέες, που πολύ αργότερα ο Keynes θα πει, «οι ιδέες είναι αυτές που αργά ή γρήγορα είναι επικίνδυνες για το καλό ή το κακό». 2

Οι οικονομικές ιδέες του κλασικού φιλελευθερισμού, όπως αναφέρθηκε στο προηγούμενο άρθρο, πρώτα διατυπώθηκαν από τους Φυσιοκράτες ή Les Économists και ειδικά από τον Anne Turgot,3 και όχι από τον Adam Smith, που μας δίδαξαν στις πανεπιστημιακές αίθουσες και τον μνημονεύουν ακόμη και σήμερα τα οικονομικά εγχειρίδια και περιοδικά. Ας αφήσουμε τον θαυμαστή του, Joseph Schumpeter, να μιλήσει : «οι λαμπρές επιτυχίες του Turgot είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες και ‘εμείς πρέπει να προσθέσουμε το όνομα του Adam Smith μετά από αυτό του Turgot’».4 Κι ακολουθούν οι θιασώτες της Αυστριακής Σχολής – οι ένθερμοι υποστηρικτές του laissez – faire καπιταλισμού – στην εκθρόνιση του Smith από την πρωτοκαθεδρία της οικονομίας, «αποτελεί διάχυτο μύθο ότι ο Adam Smith ίδρυσε τα οικονομικά». 5

Πλην όμως, ο ευφυής Turgot που εκθειάσει η Αυστριακή Σχολή, δεν δήλωσε μόνο ότι «όλοι οι τομείς του εμπορίου πρέπει να είναι ελεύθεροι, εξίσου ελεύθεροι, και πλήρως ελεύθεροι», θέτοντας τα ιδεολογικά θεμέλια της laissez- faire οικονομίας. Ήταν επίσης ο Turgot, που διατύπωσε την πρώτη θεωρία των μισθών με σαφήνεια – η οποία ως μυστήριο δεν αναφέρεται καν στη εγκωμιαστική σύνοψη του συγγραφικού έργου και ιδεών του «unique genius», όπως τον αποκαλεί η Αυστριακή Σχολή. Το κενό θα καλυφθεί, τα οικονομικά θα μπουν μπροστά από την νεοφιλελεύθερη ιδεολογία, στο κάτωθι απόσπασμα που είναι γραμμένο από την ίδια, την «μοναδική ιδιοφυία» :

Ο απλός εργάτης, ο οποίος βασίζεται μόνο στα χέρια του και την εργατικότητα του, δεν έχει τίποτε εκτός από το τι λαμβάνει όταν πουλάει την εργασία του στους άλλους. Αυτός πουλάει την εργατική του δύναμη σε μια υψηλότερη τιμή ή σε μια χαμηλότερη τιμή, αλλά η υψηλή ή χαμηλή τιμή δεν εξαρτάται από αυτόν μόνο. Αυτή προκύπτει από τη συμφωνία που έχει κάνει με το πρόσωπο που τον προσλαμβάνει. Ο εργοδότης τον πληρώνει όσο το δυνατόν με το χαμηλότερο ποσό, και εφόσον έχει την ευκαιρία να επιλέξει μεταξύ ενός μεγάλου αριθμού εργατών, αυτός προτιμάει το πρόσωπο που θα εργαστεί με τον χαμηλότερο μισθό. Οι εργάτες, συνεπώς, είναι εξαναγκασμένοι να χαμηλώσουν την τιμή των μισθών τους, ανταγωνιζόμενοι ο ένας με τον άλλον. Σε κάθε είδος εργασίας, πρέπει, και στην πραγματικότητα συμβαίνει, οι μισθοί του εργάτη να είναι περιορισμένοι μόνο στο τι είναι αναγκαίο να του προμηθεύσει τα μέσα επιβίωσης. 6

Είναι εμφανές ότι ο Turgot διατύπωσε, για πρώτη φορά στην ιστορία της οικονομικής σκέψης τον «σιδερό κανόνα» των μισθών και δεν είναι ο Ricardo όπως μάθαμε. Το ημερολόγιο έγραφε 1766 και ο Ricardo τον διαμόρφωσε το 1817. Παρά την στυγνότητα της διατύπωσης, που να φανταστεί ο Turgot ότι οι ιδέες του θα υιοθετηθούν μετά από δυόμιση αιώνες σε μια μικρή χώρα που λέγεται Ελλάδα, και το κατώτατο επίπεδο θα οριστεί στα 650 ευρώ μηνιαίως, πιο κάτω από το επίπεδο επιβίωσης. Όμως, o Adam Smith που επισκέφτηκε την Γαλλία και συναντήθηκε με τον Turgot (1765), πήρε αποστάσεις από τις απόψεις του, κι όπως θα δούμε στη συνεχεία, μετρίασε την ακαμψία του.

Σπύρος Λαβδιώτης, Αθήνα 9 Μαρτίου 2021

———————————————————–

1 UK Parliament, The 1833 Factory Act – The National Archives

2 J. M. Keynes, The General Theory of Employment, Interest, and Money, Harcourt Brace, 1964, p. 384

3 Anne Robert Jacques Turgot (1727-1781), είναι Γάλλος οικονομολόγος, πολιτικός και συγγραφέας, γνωστός για τις μεταρρυθμίσεις του υπέρ της ελεύθερης αγοράς και του ελευθέρου εμπορίου, που επεδίωξε να εφαρμόσει ως υπουργός Οικονομικών επί Λουδοβίκου 16ου. Γεννήθηκε στο Παρίσι, γόνος ευγενών, με τίτλο, Baron d’ Aulne. Αρχικά ήταν κληρικός (abbé) και μορφώθηκε στη Σορβόννη, αλλά εγκατέλειψε την εκκλησιαστική καριέρα υπέρ των οικονομικών. Ελκύστηκε από την θεωρία των Φυσιοκρατών και έγινε μαθητής του Quesnay. To 1761 διορίστηκε γενικός διαχειριστής της περιοχής Limoges, όπου απέδειξε τις εξαίσιες ικανότητες του επί δεκατρία χρόνια, και το 1774 επιλέχτηκε ως υπουργός Οικονομικών της Γαλλίας. Ο Turgot, προσπάθησε να συγκρατήσει τις δημόσιες δαπάνες, τις αργομισθίες και τη διαφθορά, και να καταργήσει τα ειδικά προνόμια και τις συντεχνίες. Η θητεία του διήρκησε 20 μήνες, καθώς γρήγορα βρήκε μπροστά του τις δυνάμεις του πλούτου και τις ίντριγκες της αυλής, συν την απέχθεια της Marie Antoinette στο πρόσωπο του, και οδηγήθηκε σε παραίτηση.

4J. A. Schumpeter, History of Economic Analysis, Oxford University Press, 1954, p. 245

5 Murray Rothbard, The Brilliance of Turgot, Mises Institute, October 14, 2010

6 Anne-Robert- Jacques Turgot, Reflections on the Formation and the Distribution of Riches, 1770, trans. Sir William Ashley, Macmillan Co., 1898, The Online Library on Liberty, Chapter 6.

Πηγή: spiros26.files.wordpress.com