(Α)

Σχόλιο GMR: Ο ρόλος των Οργανικών Διανοουμένων προσδιορίζεται συνοπτικά εδώ:

Με τον επαναστατικό ορίζοντα να απομακρύνεται από τον δυτικό κόσμο, ο Γκράμσι διαβλέπει την υπομονετική τακτική του πολέμου των θέσεων και την τακτική του ενιαίου μετώπου με τις ρεφορμιστικές δυνάμεις: εφόσον δεν έχουν ακόμα ωριμάσει οι αναγκαίοι όροι (ανάπτυξη παραγωγικών δυνάμεων, κοινοβουλευτική παράδοση), προκρίνεται η πιο υπομονετική τακτική της ηγεμόνευσης πρώτα στην κοινωνία των πολιτών. Η τακτική του ενιαίου μετώπου για τον Γκράμσι συνάγεται μονοσήμαντα από τον πόλεμο θέσεων και τον δυσμενή συσχετισμό που τον επιβάλλει. Καθαρότερα δεν θα μπορούσε να το διατυπώσει:

Μου φαίνεται πως ο Ιλίτς είχε καταλάβει ότι χρειαζόταν μια αλλαγή από τον πόλεμο ελιγμών, που εφαρμόστηκε νικηφόρα στην Ανατολή το ’17, στον πόλεμο θέσεων που ήταν ο μόνος δυνατός στη Δύση… Αυτό μου φαίνεται πως σημαίνει η διατύπωση του ενιαίου μετώπου.Γκράμσι, 2005α: 127

Εδώ:  Ο ρόλος του κόμματος δεν είναι ρόλος προξενήτρας ετερόκλιτων δυνάμεων και δεν περιορίζεται απλώς στη σύμπηξη του μετώπου. Εφόσον το κόμμα δεν υποτάσσεται στο μέτωπο, ανεβάζει τη συνειδητότητα του μετώπου, συσπειρώνει κι ομογενοποιεί, οργανώνει, μαζικοποιεί και προετοιμάζει τη μετάβαση από τον πόλεμο θέσεων (των ρήξεων) στον πόλεμο κινήσεων (της ανατροπής).

Και εδώ όπου περιλαμβάνεται ο ρόλος των Οργανικών Διανοουμένων:Ο Γκράμσι ορίζει ως ιστορικό μπλοκ την επαναστατική συμμαχία, σε κομματικό και ταξικό επίπεδο, μόλις πριν το επαναστατικό άλμα· γι’ αυτό και είναι ο ομοιογενής, χωρίς αντιθέσεις σχηματισμός (κόμμα-συνδικάτα-οργανικοί διανοούμενοι-εργατικά συμβούλια κ.λπ.) του ηγεμονικού μπλοκ του κομμουνιστικού κόμματος και της εργατικής τάξης. Εντός συγκεκριμένων ιστορικών συνθηκών επαναστατικής κρίσης, αυτός χαρακτηρίζεται από «συμβατότητα», από μια ομοιογενή σχέση, η οποία επιτυγχάνεται από την επιτυχή παρέμβαση της ηγεμονεύουσας κοινωνικής τάξης, με την οργάνωση της εξουσίας της «…για να πραγματοποιηθεί ένας καινούριος, ομοιογενής, χωρίς εσωτερικές αντιθέσεις, ιστορικός οικονομικό πολιτικός συνασπισμός» (Γκράμσι, 2005α: 70).

Εφόσον η πολιτική, ιδεολογική, ηθική, πολιτιστική δραστηριότητα ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της δομής χωρίς ιδιαίτερες αντιθέσεις, τότε δημιουργείται «οργανικότητα», δηλαδή η διαλεκτική σχέση μιας διαδικασίας ή ενός οργανισμού ως ολότητας (ό.π.: 79, 142) της σχέσης βάσης-εποικοδομήματος, εξάλειψης κύριων αντιθέσεων και, επομένως, σύμπηξη ιστορικού μπλοκ.

Για να πραγματοποιηθεί η ομοιογενής και οργανική σχέση, είναι απαραίτητο ένα σύστημα ηγεμονίας αναπτυγμένο από μία βασική κοινωνική τάξη η οποία έχει συνείδηση του ιδιαίτερου ρόλου της. Εδώ αναδεικνύεται η σπουδαιότητα του ρόλου των διανοουμένων εντός ενός συγκεκριμένου ιστορικού μπλοκ, οι οποίοι προσδίδουν ομοιογένεια, συνείδηση, θεωρητική, πολιτική και πρακτική ενότητα στο σχηματισμό.

Στο πλαίσιο του ιστορικού μπλοκ, το ρόλο του οργανικού διανοούμενου έρχονται να διαδραματίσουν σε διαφορετικά επίπεδα το κομμουνιστικό κόμμα, τα προλεταριακά όργανα (συμβούλια) και το μέτωπο, τα οποίο είναι επιφορτισμένα με το ρόλο της ιδεολογικής, ηθικής, πολιτιστικής καθοδήγησης και ανάπτυξης, πλέκοντας τον οργανικό δεσμό των συστατικών μερών του ιστορικού μπλοκ, επιβεβαιώνοντας και προάγοντας την ηγεμονία της εργατικής τάξης, προάγοντας ιδεολογικά, ηθικά και πολιτιστικά τον πραγματικό, εντέλει, πρωταγωνιστή αυτή της διαδικασίας, την εργατική τάξη και τον κοινωνικό της σχηματισμό.

Προεκτείνοντας το συλλογισμό, μας λέει πως «η δομή και τα εποικοδομήματα σχηματίζουν ένα ιστορικό μπλοκ». Το σύνολο δηλαδή της αρμονίας και της δυσαρμονίας των εποικοδομημάτων είναι η αντανάκλαση των κοινωνικών παραγωγικών σχέσεων» (Teoria & Prassi), που σημαίνει πως όταν έχει επιτευχθεί ιδεολογική ομοιογένεια, τότε υπάρχουν οι προϋποθέσεις ανατροπής και επιπλέον πως είναι πάλι η ιδεολογία και η ανάπτυξή της αυτή που μπορεί να εγγυηθεί την ενότητα του κοινωνικού σχηματισμού, μέσω του ιστορικού μπλοκ.O ηγεμόνας κρατάει ενωμένο το μπλοκ των ετερογενών δυνάμεων, το ομογενοποιεί κι εμποδίζει την εκδήλωση των αντιθετικών τους τάσεων. Εντέλει, η πάλη για την ηγεμονία δεν είναι απλά και μόνο πάλη ιδεών ενάντια σε ιδέες, αλλά η διαδικασία συγκρότησης ενός ιστορικού μπλοκ ανατροπής μέσα από τις πολλαπλές εμπειρίες της ταξικής πάλης σε όλα τα επίπεδα, από τη στοιχειακή οικονομική πάλη μέχρι τον πολιτικό, ιδεολογικό, πολιτιστικό αγώνα.

_.

Παύλος Μουρουζίδης, Ανοιξη 2017

Χημικός Μηχανικός (ΑΠΘ), MSc Φιλοσοφίας Κοινωνικών Επιστημών (ΑΠΘ)

Αποσαφηνίσεις πάνω στην ηρωική πορεία μιας έννοιας

“Κι αν αδέξιοι μια μέρα σας φανούν οι στίχοι μας, θυμηθείτε μονάχα πως γραφτήκαν κάτω απ’ τη μύτη των φρουρών και με τη λόγχη πάντα στο πλευρό μας.”  Γιάννης Ρίτσος

Εισαγωγικά

Το ζήτημα της ηγεμονίας, της κατάκτησης και διατήρησης της εξουσίας απασχόλησε εξ υπαρχής την πολιτική φιλοσοφία και θεωρία. Η ηγεμονία αποτελεί το κομβικό εκείνο ζήτημα, την αναμέτρηση με το οποίο δεν μπορεί να αποφύγει καμία αξιόπιστη πολιτική εναλλακτική πρόταση του κρατούντος κοινωνικο-οικονομικού σχηματισμού.

Ιστορικά, ο όρος ηγεμονία χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει κατά περίπτωση είτε την κυριαρχία-άσκηση εξουσίας (Machiavelli [Μακιαβέλι]), είτε, κατά τη νεότερη ιστορία του εργατικού κινήματος, την κυριαρχία επί του αντιπάλου με την παράλληλη διεύθυνση σύμμαχων δυνάμεων, στο πλαίσιο μιας επιδιωκόμενης επανάστασης, αστικοδημοκρατικής ή σοσιαλιστικής. Ο όρος κινείται, ανάλογα με το πεδίο άσκησης, μεταξύ καταναγκασμού και συναίνεσης. Με πιο σύγχρονους όρους, θα λέγαμε πως αποτελεί το σχέδιο τακτικής και στρατηγικής διεκδίκησης και άσκησης εξουσίας. Με άλλα λόγια, είναι η ίδια η επαναστατική διαδικασία με τα προαπαιτούμενα, τους εννοιολογικούς της κόμβους, τις μορφές, τα μέσα και τις στοχεύσεις της.

Με την απεμπόληση πλέον της προοπτικής χειραφέτησης, άρα και του ζητήματος της εξουσίας από τον ορίζοντα του εργατικού κινήματος, με τον όρο ηγεμονία υπονοείται συνήθως η διεκδίκησή της μόνο στο ιδεολογικό ή πολιτισμικό πεδίο.

Εφόσον δεχόμαστε πως κυοφορείται η δυνατότητα νέας κοινωνικής χειραφετητικής προοπτικής στην ιστορία της ανθρωπότητας, έχει ιδιαίτερη αξία για την εξαγωγή συμπερασμάτων να παρακολουθήσουμε εν τάχει την πρόσφατη διαδρομή της έννοιας της ηγεμονίας, όπως τουλάχιστον αυτή μετασχηματίστηκε μετά τους μπολσεβίκους, πριν εξετάσουμε το περιεχόμενο που της δίνει ο Α. Γκράμσι (A. Gramsci).

Προσπέλαση μετ’ εμποδίων

Οι ίδιες οι ιδιαιτερότητες που χαρακτηρίζουν το έργο του Γκράμσι αποτελούν και τις δυσκολίες του. Ο Γκράμσι, όπως κάθε στοχαστής, αναγκάζεται να εκκινεί από παλιότερες έννοιες στις οποίες προσπαθεί να προσδώσει νέο περιεχόμενο. Ειδικά όσον αφορά τα Τετράδια της Φυλακής, το γεγονός της φυλάκισής του σε συνθήκες απομόνωσης (!), τον εξαναγκάζει να γράφει αλληγορικά, στη γλώσσα του Μακιαβέλι και των άκαμπτων όρων του, για να ξεπεράσει το εμπόδιο της λογοκρισίας των δεσμοφυλάκων του. Κάτι που δυσχεραίνει την, έτσι κι αλλιώς, δύσκολη προσπέλαση του έργου του και των ασαφών, αφηρημένων και διφορούμενων εννοιών που αναγκάζεται να χρησιμοποιήσει.

Συνεχίστε την ανάγνωση, εδώ.

Πηγή: tetradia-marxismou.gr

(Β)

Στη συνέχεια του μέρους (Α) δείτε και την ανάρτηση μας

Αντόνιο Γκράμσι: Το «ιστορικό μπλοκ»

πατώντας τον πιο πάνω σύνδεσμο.

Τον «οργανικό δεσμό» ανάμεσα στο βάθρο και στο εποικοδόμημα τον αποτελούν οι «διανοούμενοι», λέει ο Γκράμσι. Αυτοί είναι οι «λειτουργοί του εποικοδομήματος», αυτοί διαμορφώνουν και διαχειρίζονται το ιδεολογικό εποικοδόμημα, που εξασφαλίζει την «ομοιογένεια» της τάξης τους.

Οι «διανοούμενοι», λοιπόν, δεν καθορίζονται απ’ το επάγγελμά τους, αλλά απ’ το ρόλο που παίζουν.