Σπ. Λαβδιώτης, 21 Φεβρουαρίου 2020

Μέρος 6^ο : Η Αλήθεια είναι Επίσημα Έξω: Οι Τράπεζες δημιουργούν Χρήμα από το Τίποτε

Το θέμα της χρηματοπιστωτικής κερδοσκοπίας έχει απασχολήσει σοβαρά την κοινή γνώμη μετά την κρίση του 2008, όπου η δύνη του κυκλώνα συμπαρέσυρε και τις ελληνικές τράπεζες⁽¹⁾ οι οποίες είχαν δημιουργήσει μια μεγαλοπρεπή φούσκα χρέους. Η φούσκα, όπως είδαμε στο 5ο μέρος, είχε έναν περίεργο σχηματισμό αντεστραμμένης πυραμίδας. Αυτή απαρτίζετο από περιουσιακά στοιχεία αξίας € 490 περίπου τα οποία στηρίζονταν σε ίδια κεφάλαια γύρω στα € 8 δις, ενώ το υπόλοιπο παθητικό συνίστατο από διάφορα στρώματα χρέους συνολικού ποσού € 480 δις περίπου. Τουτέστιν, η πυραμίδα ανήρχετο στο 200% του ΑΕΠ2008 (€ 243 δις) της ελληνικής οικονομίας!

Το απρόσμενο, σύμφωνα με την επικρατούσα νεοφιλελεύθερη οικονομική σκέψη, όμως συνέβη και η επιβλητική φούσκα της πρόσκαιρης ευημερίας κτισμένη επάνω σε ένα πελώριο χρέος έσκασε. Και ανάμεσα στα συντρίμμια της θάφτηκαν τεράστιες περιουσίες, είτε αυτές αφορούσαν χρηματιστηριακές αξίες, είτε κατασχέσεις ακίνητης περιουσίας, είτε το φιάσκο των παραγώγων, ή πακέτα διάσωσης μιας πανικόβλητης ελληνικής κυβέρνησης.

Ωστόσο, πίσω απ’ αυτή τη φοβερή πανωλεθρία όπου τις καταστροφικές της συνέπειες τις βιώνουμε για μια ολόκληρη δεκαετία χωρίς φως στο τέλος του τούνελ, ενεδρεύει η λέξη «κερδοσκοπία» και η μεγαλειώδης δημιουργία της, η «φούσκα». Όμως, η δημιουργία της μεγαλοπρεπούς τραπεζικής φούσκας προϋποθέτει την ύπαρξη μιας κερδοσκοπικής άνθισης σε χρηματοπιστωτικές επενδύσεις η οποία οδηγήθηκε από παράλογη συμπεριφορά που περιγράφεται ως «μανία». Όπου η λέξη μανία δίνει έμφαση στον παραλογισμό και η λέξη φούσκα προοιωνίζει το σκάσιμο. Επομένως, η δημιουργία της φούσκας και η διάτρησή της αποτελούν την τελική φάση ενός κερδοσκοπικού οργίου όπου η κερδοσκοπία αποσπάται από τη λογική και μετατρέπεται σε ψευδαίσθηση και τρέλα κτίζοντας προσδοκίες στον αέρα.

Η πραγματική αιτία της κατάρρευσης της πυραμίδας θα βρεθεί στη γέννησή της, στα προηγούμενα χρόνια και συγκεκριμένα στην ένταξη της Ελλάδος στη ζώνη του ευρώ. Η πανηγυρική ατμόσφαιρα της ένταξης της χώρας μας το 2000, και οι τυμπανοκρουσίες της κυβέρνησης Σημίτη θα συνοδευτούν από μια ξέφρενη πιστωτική επέκταση του ιδιωτικού τομέα μέσω δημιουργίας phantom χρήματος από τις ελληνικές τράπεζες. Τα δάνεια προς τις εγχώριες επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά από € 59.3 δις το 2000 θα εκτοξευτούν μέσα σε οκτώ χρόνια στα € 249.7 δις, ήτοι κατά €190.4 δις στα τέλη 2008, μια αστρονομική αύξηση της τάξεως του 321 % ! ⁽²⁾ Μ’ άλλα λόγια, η δημιουργία πιστωτικού χρήματος από λεπτό αέρα έτρεχε με ιλιγγιώδεις ρυθμούς, 40% ετησίως. Η επιπόλαια ενθάρρυνση ενός επισφαλούς δανεισμού δημιούργησε τη μεγαλοπρεπή πιστωτική φούσκα με την ανέμελη χορήγηση των πιστωτικών καρτών, καταναλωτικών και στεγαστικών δανείων. Κι οδήγησε το ιδιωτικό χρέος στον εκτροχιασμό με τα περιβόητα εορτοδάνεια, μετοχοδάνεια και, τα θαλασσοδάνεια.

Τα δάνεια προς τις επιχειρήσεις αυξήθηκαν 212%, από € 42.4 δις το 2000 στα € 132.5 τέλη 2008, ενώ τα δάνεια προς τα νοικοκυριά εκσφενδονίστηκαν την ίδια χρονική περίοδο από € 17 δις στα € 117.2 δις, ήτοι δεν το πιστεύουν τα μάτια, 589%!! Αυτό θα πει τραπεζική σύνεση (prudence) και σωφροσύνη σε στυλ ελληνικό. Αντίστοιχα, το ΑΕΠ της ελληνικής οικονομίας την ίδια περίοδο αυξήθηκε από € 136 δις στα € 243 δις τέλη 2008, ήτοι € 107 δις ή 79%, ενώ το δημόσιο χρέος αυξήθηκε από € 149 δις (109%του ΑΕΠ) το 2000 στα € 263 τέλη 2008, ήτοι κατά € 114 δις ή 77%. Πλην όμως, η σχέση του δημοσίου χρέους προς το ΑΕΠ παρέμεινε αμετάβλητη στο 109% τέλη 2008, ενώ του ιδιωτικού χρέους από 44% το 2008 κλιμακώθηκε στο 103%. Το παράδοξο, η κρίση της Ελλάδος βαπτίστηκε «δημοσιονομική».⁽³⁾

Όμως, η ξέφρενη πιστωτική εκστρατεία των ελληνικών τραπεζών δεν περιορίστηκε εντός των ελληνικών συνόρων, αλλά ως νέος Αλκιβιάδης πρωτοστάτησε να εδραιώσει τη διεθνή παρουσία και κερδοφορία τους για να επέλθει η πανωλεθρία όπως στην Σικελία. Τα μεγαλόπνοα σχέδια τους είχαν προεξοφλήσει τη μεγέθυνση του μεριδίου αγοράς, όπως ο Αλκιβιάδης είχε εσφαλμένα προεξοφλήσει τη νικηφόρο έκβαση της εκστρατείας. Η διαφορά, ο Αλκιβιάδης αυτομόλησε και το αθηναϊκό ναυτικό συνετρίβη, ενώ οι τράπεζες πριν τη συντριβή πρόλαβαν να εδραιώσουν τις δραστηριότητες τους στις ξένες χώρες. Είχαν αναπτύξει ένα δίκτυο με 3.400 υποκαταστήματα, το ενεργητικό ξεπερνούσε τα € 83 δις τέλη 2008, εκ του οποίου τα € 60 δις αποτελούσαν χορηγήσεις δανείων.⁽⁴⁾

Πριν προχωρήσουμε στην ανάλυση των στρωμάτων της πυραμίδας πρέπει να έχουμε στο μυαλό τη σκέψη ότι στη νομισματική οικονομία η διαδικασία συνίσταται απ’ ένα σύστημα ροών δαπανών και εισοδήματος στο οποίο δεν υπάρχουν μαύρες τρύπες: κάθε ροή έρχεται από κάπου και πηγαίνει κάπου. Και για κάθε χρηματικό περιουσιακό στοιχείο (asset) αντιστοιχεί μια ίση χρηματική υποχρέωση (liability).

Η Τράπεζα της Ελλάδος μας πληροφορεί⁽⁵⁾ ότι όσον αφορά τη διάθρωση του ενεργητικού των ελληνικών τραπεζών στα τέλη 2008, το σημαντικότερο στρώμα της πυραμίδας το αποτελούν τα δάνεια τα οποία ανέρχονται στα € 300 δις περίπου. Σε αυτά προσθέτοντας τα δάνεια ύψους € 60 δις των υποκαταστημάτων σε ξένες χώρες, έχουμε ένα σύνολο δανείων € 360 δις που αντιστοιχεί στο 74 % του ενεργητικού. Τα ομόλογα και οι μετοχές (η ΤτΕ δεν τα ξεχωρίζει αλλά αναφέρει ότι οι μετοχές αποτελούν ένα μικρό μέγεθος του ενεργητικού) συνιστούν το ποσό των € 50 δις ή 10% του ενεργητικού. Τα λοιπά, ταμείο και καταθέσεις στην ΤτΕ € 8 δις περίπου, πάγια στοιχεία € 4 δις περίπου – πολύς κόσμος ακόμη και ακαδημαϊκοί θεωρούν ότι αποτελούν θησαυρό για τις τράπεζες – παράγωγα € 10 δις περίπου και τα υπόλοιπα επενδύσεις και απαιτήσεις έναντι ιδρυμάτων.

Αποτελεί απορίας άξιον, πώς επί χρόνια ντόπια και διεθνή ΜΜΕ, πολιτικοί, δημόσιοι λειτουργοί και ορισμένοι πανεπιστημιακοί διατυμπανίζουν ότι η κύρια αιτία της χρεοκοπίας των τραπεζών ήταν η απομείωση των ομολόγων του ελληνικού δημοσίου που διακρατούσαν στα χαρτοφυλάκια τους. Ήτοι, η μείωση της ονομαστικής αξίας του 10 % του ενεργητικού των τραπεζών προκάλεσε τη χρεοκοπία και όχι η χιονοστιβάδα των μη εξυπηρετούμενων δανείων που δημιουργήθηκαν από πιστώσεις και χρήμα ex nihilo. Τα δάνεια αποτελούσαν το 74 % του ενεργητικού, κι όμως αγνοήθηκε η σημαντικότητα τους. Γι’ αυτό, αρμόζει η φράση «διυλίζω τον κώνωπα και καταπίνω την κάμηλον».⁽⁶⁾

Το βαθμό καθίζησης της πυραμίδος χρέους και την εκτόνωση της χρηματοπιστωτικής φούσκας, δημιούργημα της ξέφρενης πιστωτικής επέκτασης των ελληνικών τραπεζών για την αναζήτηση του κέρδους, μας πληροφορεί η ίδια η εποπτική αρχή, η Τράπεζα της Ελλάδος. Μέσα σε μια δεκαετία, 2008-2018, το ενεργητικό των ελληνικών τραπεζών θα κατρακυλήσει στα € 253 δις 7 από € 489 δις το 2008, μια εξαέρωση € 236 δις ή -48 % των περιουσιακών στοιχείων. Η βασική αιτία, η διαγραφή και η πώληση των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Ειδικά, τα δάνεια μειώθηκαν στα € 150 δις το 2018 από € 360 δις, εξάλειψη € 210 δις ή -58 % και μαζί, κατέρρευσαν οι καταθέσεις (deposits). Ο λόγος, οι καταθέσεις συμπεριλαμβάνουν χρήμα που έχει αποταμιευτεί και κατατέθηκε από το κοινό και χρήμα που δημιουργήθηκε από την τράπεζα από το τίποτε.

Σπύρος Λαβδιώτης, Αθήνα 21 Φεβρουαρίου 2020

ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ

1 Ελληνικές τράπεζες θεωρούνται τα πιστωτικά ιδρύματα που έχουν έδρα στην ελληνική επικράτεια και έχουν πάρει άδεια λειτουργίας από την Τράπεζα της Ελλάδος.

2 Τράπεζα της Ελλάδος, Στατιστικά Δελτία Οικονομικής Συγκυρίας, 2000 -2010, Δάνεια προς τις Εγχώριες Επιχειρήσεις και Νοικοκυριά από τα Εγχώρια ΝΧΙ, Πίνακες, IV.12, IV.13, IV. 14 και VI.15

3 Για το σκηνικό και τον ακατανόμαστο ρόλο των ελλήνων πολιτικών δείτε: Μέρος 4ο Το Πρόβλημα του Ελληνικού Δημοσίου Χρέους, 24 Μαΐου 2018 http://spiros26.wordpress.com

4 Ελληνική Ένωση Τραπεζών, Το Ελληνικό Τραπεζικό Σύστημα το 2009, Ιούνιος 2010, σελ. 62

5 Τράπεζα της Ελλάδος, Ενδιάμεση Έκθεση για τη Χρηματοπιστωτική Σταθερότητα, Δεκ. 2009, σελ. 38

6 Η Ελληνική Ένωση Τραπεζών (Το ελληνικό τραπεζικό σύστημα το 2011 και το 2012, Ιαν. 2013, σελ. 7) αναφέρει ότι στο PSI «οι ελληνικές τράπεζες συμμετείχαν με ποσό ομολόγων και δανείων περίπου € 50 δις». Τα δάνεια ήταν του ευρύτερου δημόσιου τομέα και αφορούσαν κρατικές επιχειρήσεις, όπως ΟΑΣΑ, ΤΡΑΜ, ΟΣΕ και ΕΑΣ, συνολικού ποσού € 4.9 δις. Συνεπώς, τα ομόλογα ήταν ύψους € 45 δις. Χρονικώς μεταγενέστερο στοιχείο, αλλά είχαν αποκλειστεί από τις διεθνείς αγορές από τα τέλη 2009.

7 Τράπεζα της Ελλάδος, Επισκόπηση του Ελληνικού Χρηματοπιστωτικού Συστήματος, Ιούν. 2019, σελ.17

Πηγή: spiros26.files