Σπ. Λαβδιώτης, 13-3-2018

Υπάρχει Έξοδος από την Κρίση; ¹

Η μόνη οδός να σταματήσουν οι χώρες να κοιτάζουν την άβυσσο της εξοντωτικής λιτότητας, συνεχιζόμενης μαζικής ανεργίας, χωρίς ορατό τέλος από το βάρος του χρέους, είναι να εγκαταλείψουν το ευρώ.²

Κατ΄αρχάς θα ήθελα να εκφράσω τις ευχαριστίες μου, για ακόμη μια φορά, στον Φοιτητικό Όμιλο Μελέτης της Κοινωνικής Μηχανικής & Πολιτικών Επιστημών, που μου δίνει την ευκαιρία να απαντήσω σε ένα εξαιρετικά επίκαιρο ερώτημα που αφορά το οικονομικό και κοινωνικό μέλλον της χώρας μας.

Είναι πασιφανές ότι η πατρίδα μας διέρχεται μια πρωτόγνωρη κρίση, πληγωμένη από όλες τις πλευρές, οικονομικώς, κοινωνικώς και γεωπολιτικώς. Η πολύπλευρη και μακροβιότερη κρίση για μια ανεπτυγμένη οικονομία σε καιρό ειρήνης, εύλογα αποτελεί έναν γρίφο. Πώς εν μέσω τόσης αφθονίας και πλούτου, κυρίως, των βορείων κοινοτικών μας εταίρων, η Ελλάδα βρίσκεται αντιμέτωπη με τη μεγαλύτερη συμφορά από τα τέλη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου;

Η ομιλία θα προσπαθήσει να απαντήσει, πιστεύω πειστικά, στο άκρως σημαντικό ερώτημα, εστιάζοντας στις συνέπειες της ολέθριας πολιτικής πράξης της «άωρου» ένταξης της χώρας μας στον μηχανισμό του ευρώ. Τότε κτύπησε μελαγχολικά η καμπάνα της ταυτόχρονης απεμπόλησης του εθνικού νομίσματος και της εθνικής κυριαρχίας. Οι πολιτικοί αγνόησαν τη φύση και σημασία του χρήματος στις ζωές των εκλογέων τους, που δυστυχώς καταδεικνύει ότι δεν έχουν διδαχθεί από την ιστορία. Από αρχαιοτάτων χρόνων και από την εποχή του Σόλωνος έχει αναμφισβήτητα αποδειχτεί, όταν η δύναμη της δημιουργίας του χρήματος απολεσθεί από την πολιτεία επέρχεται η κατάρρευση της κοινωνίας.

Οι πολιτικοί γνώριζαν ότι υιοθετώντας το ευρώ, το χρήμα δεν μπορούσε να το δημιουργήσει πλέον το κράτος, αλλά θα το δανείζονταν με επιβάρυνση τόκου και ότι το ευρώ στην ουσία ήταν ένα ξένο νόμισμα. Διότι η Συνθήκη του Μάαστριχτ, διχοτομεί τη δημοσιονομική πολιτική των κρατών-μελών από τη νομισματική και επέρχεται η απώλεια της έκδοσης εθνικού νομίσματος για τη χρηματοδότηση των δημοσίων δαπανών. Το αποκλειστικό δικαίωμα έκδοσης του ευρώ, ενός ενιαίου νομίσματος με αμετάκλητη ισοτιμία για όλα τα μέλη, το έχει η υπέρ-εθνική Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ). Έτσι, διαχωρίζεται το νόμισμα από το κράτος-έθνος αγνοώντας την κατεξοχήν συνθήκη: «ένα έθνος, ένα νόμισμα», που έχει ιστορικώς επικρατήσει τα τελευταία 4.000 χρόνια.

Μάλιστα, η μεταβίβαση της νομισματικής κυριαρχίας στην ΕΕ, συνιστούσε προαπαιτούμενο της ένταξης του κράτους στην παρά φύσιν «ενός μεγέθους για όλα τα κράτη- μέλη» νομισματική ένωση. Αδιαφορώντας εάν το νούμερο του κουστουμιού ταίριαζε στο κράτος ή ο χαλκάς που τού φόρεσαν στη μύτη το πονούσε ή όχι.

Αυτή την σημαίνουσα νομισματική ατέλεια του ευρώ την εντόπισε ο πρώην πεπειραμένος διοικητής της Tράπεζας της Αγγλίας, Mervyn King, και εξαπέλυσε μια δριμεία επίθεση κατά του ευρώ, προειδοποιώντας ότι «το ένα- μέγεθος – νόμισμα να ταιριάζει σε όλους, είναι καταδικασμένο». Και χωρίς ενδοιασμούς και προσχήματα ανακοίνωσε ότι «το εγχείρημα του ευρώ έχει υπάρξει ένας απόλυτος όλεθρος», ³ η δε « Ευρωζώνη είναι καταδικασμένη να αποτύχει και, θα παραπαίει από κρίση σε κρίση, εκτός εάν αυτή διαλυθεί». ⁴

Η μακάβρια πρόγνωση από τον πρώην κεντρικό τραπεζίτη έδωσε την ευκαιρία στους ευρώ-σκεπτικιστές να πανηγυρίσουν και να την θεωρήσουν ως τεκμήριο ότι το παιχνίδι τελείωσε ‘game over’ για το ευρώ. Οι πανηγυρισμοί επιβεβαιώθηκαν στις πρόσφατες ιταλικές εκλογές. Το κόμμα των πέντε αστέρων που είναι κατά του ευρώ και εκφράζει βαθιές ανησυχίες για την παραμονή της Ιταλίας στο ευρώ, το οποίο το θεώρει ένα «ξένο» νόμισμα και τροχοπέδη στην οικονομική ανάπτυξη, θριάμβεψε, καταλαμβάνοντας την πρώτη θέση με 32.6%.

Το ευρώ είναι πράγματι ένα ξένο νόμισμα, διότι ένα κράτος-μέλος της Ευρωζώνης δεν μπορεί να εκδώσει το χρέος του στο δικό του εθνικό νόμισμα. Το ευρώ στηρίζεται σε ένα δαιδαλώδες νομικό πλαίσιο που στερεί το δικαίωμα της έκδοσής του από τις εθνικές κυβερνήσεις και μαζί, τις εκτυπωτικές πρέσες και ηλεκτρονικούς υπολογιστές για πληκτρολογήσεις συμβολικού χρήματος (fiat money). Το δικαίωμα αυτό, καθώς και τη χάραξη της κοινής νομισματικής πολιτικής, τα έχει μόνο η ανεξάρτητη ΕΚΤ, με έδρα την Φραγκφούρτη.

Με άλλα λόγια, οι κυβερνήσεις των κρατών-μελών της ζώνης του ευρώ είναι χρήστες και όχι εκδότες του νομίσματος. Κι αυτό έχει τεράστια σημασία στην εξυπηρέτηση του δημοσίου χρέους, γιατί ο δανεισμός είναι εξωτερικός! Και στην περίπτωση απροσδόκητης και ασύμμετρης οικονομικής συμφοράς, τα υπέρ-δανεισμένα κράτη- μέλη οδηγούνται αναπόφευκτα σε κρίση. Ό λόγος, οι εθνικοί προϋπολογισμοί των μελών επιβαρύνονται και οι χώρες οδηγούνται σε ύφεση. Ούτως, τα δημοσιονομικά κριτήρια του Μάαστριχτ παραβιάζονται και αυξάνεται το πριμ κίνδυνου του δημοσίου χρέους στις χρηματαγορές. Ως συνέπεια, τα επιτόκια δανεισμού εκτινάσσονται, οι τιμές των ομολόγων τους καταρρέουν, και εμφανίζεται ο φαύλος κύκλος αύξησης χρέους και επιτοκίων.

Ο φαύλος κύκλος αύξησης χρέους και επιτοκίων, που επιδεινώθηκε με τη μεταβίβαση των κολοσσιαίων ζημιών των ιδιωτικών τραπεζών στο δημόσιο χρέος, οδήγησε στην πολύκροτη χρεοκοπία της Ελλάδος. Κι αυτό, διότι η Συνθήκη του Μάαστριχτ, που αποτελεί το θεμέλιο του θεσμικού και νομικού πλαισίου του ευρώ, δεν εμπεριέχει ρήτρα διάσωσης του εμπλεκομένου κράτους στη δύνη του δανεισμού των ‘ελεύθερων αγορών’. Το Μάαστριχτ διατρανώνει ότι τα εθνικά κράτη φέρουν αποκλειστική ευθύνη για την δημοσιονομική τους ανεπάρκεια. Η περίοπτη ΕΚΤ δεν επιτρέπεται- παρότι είναι δανειστής των τραπεζών των κρατών- μελών της Ευρωζώνης- να χρηματοδοτήσει απευθείας τα ίδια κράτη ακόμη και σε «περίπτωση έκτατης ανάγκης,⁵ ούτε τα υπόλοιπα εθνικά κράτη δανειοδοτούν το ανυπόληπτο μέλος στο πλαίσιο της αλληλεγγύης».

Άρα, το ενιαίο νόμισμα, η κορωνίδα της ευρωπαϊκής «ολοκλήρωσης», το ευρώ, δεν είναι απλώς ένα νόμισμα, αλλά ένας περίπλοκος μηχανισμός που βασίζεται στον δανεισμό με τόκο. Η δημιουργία του αποτελεί την εξαίρεση του κανόνα και αντιτίθεται στην κυρίαρχη πρακτική των άλλων ανεπτυγμένων χωρών, όπως, των Ηνωμένων Πολιτειών, της Αγγλίας, της Ιαπωνίας, του Καναδά, της Αυστραλίας κ.ά., οι οποίες έχουν το δικό τους αυτόνομο νόμισμα. Όμως, είναι το μοναδικό φαινόμενο στη σύγχρονη νομισματική ιστορία και συμπλέει αρμονικά με το νομισματικό καθεστώς πρώην αποικιών και προτεκτοράτων.

Επιπλέον, το ευρώ στεγάζεται σε ένα ημιτελές, κακότεχνο οικοδόμημα, χωρίς πόρτες, παράθυρα και οροφή η οποία στάζει. Στη ζώνη του ευρώ, δεν υπάρχει πολιτική ένωση, ούτε δημοσιονομική ένωση, αλλά ούτε και τραπεζική ένωση υπάρχει. Επίσης, δεν υπάρχει πλαίσιο εξόδου από το ευρώ, τα κράτη-μέλη είναι ες αεί φυλακισμένα, αλλά ούτε υπάρχει κοινό ευρωπαϊκό ταμείο ασφάλισης των τραπεζικών καταθέσεων. Εξ ου και ο εκφοβισμός της κατάσχεσης, του bail in των καταθέσεων. Στην ουσία, στην παρούσα μορφή η Ευρωζώνη με τόσα προσχεδιασμένα ψεγάδια, δεν είναι γνήσια Ένωση, αλλά μια δεσμευτική κοινοπραξία κρατών, που συνορεύουν γεωγραφικώς τα περισσότερα μεταξύ τους.

Συν όλων των ανωτέρω ατελειών, η Ευρωζώνη είναι θεμελιωμένη στη θεωρία της laissez– faire οικονομίας. Οι αρχές της laissez– faire συνιστούν τη βάση της ιδεολογίας της Νέας Τάξης (New Order), η οποία αναστηλώθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Ενός δόγματος του οποίου μακροπρόθεσμος σκοπός είναι, η δημιουργία μιας παγκόσμιας διακυβέρνησης των κρατών από μια υπέρ-εθνική ελίτ μέσω του ελέγχου του χρηματοπιστωτικού συστήματος από τις κεντρικές τράπεζες, η προώθηση της ιδέας της ‘ελεύθερης’ αγοράς μέσω του ανταγωνισμού, ιδιωτικοποιήσεων και της εγκαθίδρυσης των αρχών του ελεύθερου εμπορίου, κεφαλαίου, και ελεύθερης διακίνησης της εργασίας.

Το νέο δόγμα φέρει την επωνυμία Νεοφιλελευθερισμός, όρος που έχει σήμερα δημοσίως επικρατήσει, και είναι θεμελιωμένος στις αρχές του κλασικού φιλελευθερισμού, της laissez– faire, οι οποίες διαμορφώθηκαν στην περίοδο του ονομασθέντος Διαφωτισμού του 18^ου και 19^ου αιώνα στην Δυτική Ευρώπη. Το δόγμα εκθειάζει την επιδίωξη της μεγιστοποίησης του ιδιωτικού κέρδους και της συσσώρευσης του πλούτου ως το «Άγιο Δισκοπότηρο» του ανθρώπου και το τοποθετεί υπεράνω του δημοσίου συμφέροντος και κάθε αξίας της ζωής. Η θεωρία της laissez-faire που στηρίζεται το κακότεχνο οικοδόμημα της ζώνης του ευρώ, όπως θα δούμε στη συνέχεια, είναι όντως ανυπόστατη.

Η θεμελιώδης αιτία είναι ότι οι αρχές της laissez– faire, laissez–passé (αφήστε να κάνουμε, αφήστε να περάσουμε) βασίζονται στη μεταφυσική. Κι αυτό, διότι η οικονομική θεωρία του κλασικού φιλελευθερισμού ισχυρίζεται ότι υπάρχει ένας εξισορροπητικός μηχανισμός των αγορών, που πάντοτε αυτό-διορθώνει. Ο λόγος, ακολουθεί τους νόμους της φυσικής του Νεύτωνα και ως εκ τούτου τείνει να προσεγγίζει μια θέση ακινησίας, το «άχρονο» equilibrium. Το οικονομικό σύστημα διατείνεται η θεωρία, λειτουργεί όπως ένα εκκρεμές, που ενώ κινείται μπρος και πίσω, πάντοτε τείνει σε ένα σημείο ισορροπίας.

Το οικονομικό σύστημα υποθέτει η θεωρία, στηρίζεται στο νόμο του Jean–B.Say: «η προσφορά δημιουργεί την δικής της ζήτηση» (supply creates its own demand). Τα δε πιστωτικά ιδρύματα, στην καθομιλουμένη, οι τράπεζες, δεν δημιουργούν χρήμα, αλλά είναι απλώς οι διαμεσολαβητές μεταξύ των αποταμιευτών και δανειοληπτών. Όσον αφορά το πολυπόθητο χρήμα, αυτό είναι ένα «πέπλο», ένας αγωγός, ένα conduit της οικονομικής διαδικασίας που διευκολύνει την ανταλλαγή των προϊόντων και την παροχή υπηρεσιών, αλλά δεν επηρεάζεται απ’ αυτό. Επιπλέον, σε αυτό το αρμονικό οικοδόμημα η συνετή δημοσιονομική πολιτική (sound money) του κράτους απαιτεί μόνο ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς : οι δαπάνες να είναι ίσες με τα έσοδα.

Εντούτοις, η εμπειρία καταδεικνύει ότι η οικονομία δεν λειτουργεί ακολουθώντας τους νόμους της φυσικής του Νεύτωνα, ούτε ποτέ λειτουργούσε, ούτε οι οικονομίες των κρατών είναι ουράνια σώματα που περιφέρονται στις ελλειπτικές τροχιές τους. Η θεωρία της laissez– faire είναι μια σφαλερή θεωρία. Αυτή στηρίζεται σε ανυπόστατες υποθέσεις και σε ένα πρόγραμμα ορθολογισμού και τέλειας πρόβλεψης. Η οικονομική της θεωρία είναι πλάσμα φαντασίας, διότι είναι αδύνατον να υπάρξει τέλεια πρόβλεψη, και το «δικαστήριο του καιρού», που είναι ο αμερόληπτος κριτής, έχει επανειλημμένα επιβεβαιώσει ότι ισχύει η ρήση των αρχαίων στοχαστών ότι «το μέλλον είναι αβέβαιο». Αν πράγματι το μέλλον μπορούσε να προβλεφτεί με βεβαιότητα, δεν θα είχε συμβεί η Μεγάλη Κρίση της δεκαετίας του 1930, ούτε θα είχε προκληθεί η κατάρρευση του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος το 2008, ούτε η συντριβή και η κοινωνική εξαθλίωση της Ελλάδος, με τελικό προορισμό τη χρεοκοπία.

Όσον αφορά την πλάνη και το πλέγμα των εσφαλμένων «υποθέσεων» της laissez –faire θεωρίας, που απαιτήθηκε η εφεύρεση του «αοράτου χεριού» (invisible hand) του Adam Smith για να επαναφέρει το σύστημα σε ισορροπία όταν καταρρέει, η εξήγηση έχει ως ακολούθως. Η οικονομία κινείται δια μέσου του χρόνου και όχι στο χώρο, όπου μπορεί να κινηθεί όπως το εκκρεμές μπρος και πίσω, και να προσεγγίζει την επίτευξη ενός σημείου ισορροπίας, το περιβόητο equilibrium. Ο χρόνος όμως κινείται μόνο προς μία κατεύθυνση, από το παρόν προς το μέλλον.

Η μεγάλη λοιπόν απορία είναι, πώς η κυβέρνηση επί πρωθυπουργίας Σημίτη, ανέλαβε αυτόν τον τρομερό κίνδυνο να εντάξει την Ελλάδα, με τα χρόνια δίδυμα ελλείμματα του δημοσίου και διεθνούς ισοζυγίου πληρωμών, σε ένα προβληματικό εν τη γενέσει του νομισματικό σύστημα, που έχει αμετάκλητη ισοτιμία; Ενώ θα έπρεπε για το καλό του τόπου να πηδήξει έξω από τη ζώνη του ευρώ, έστω την τελευταία στιγμή, όπως έπραξαν η Αγγλία και η Δανία και οικονομικώς ευημέρησαν. Εκ των υστέρων διαπιστώσαμε ότι η απόφαση ήταν καθαρά πολιτική. Και απ’ ότι αναφέρει σε σχετική αρθογραφία και η Τράπεζα της Ελλάδος,⁶ ήταν η σφοδρή «επιθυμία» των ελλήνων πολιτικών (286 βουλευτές υπερψήφισαν τη Συνθήκη του Μάαστριχτ το καλοκαίρι του 1992) να ενταχθεί η Ελλάδα στο άρμα του ευρώ. Παρότι, η οικονομία ήταν σε χαώδη κατάσταση και ως εκ τούτου αναμενόμενο ότι συν τω χρόνο θα αποβεί ο εφιάλτης της.

Πιθανόν, οι έλληνες πολιτικοί να μην είχαν κατανοήσει ότι η ένταξη της χώρας στο ευρώ θα βάλει ισχυρές αλυσίδες στην ελληνική κοινωνία, και ακόμη, ότι το ενιαίο νόμισμα αποτελεί το τελευταίο στάδιο ενός μακροχρόνιου σχεδίου εγκαθίδρυσης, μέσω τεχνοκρατών, μιας Νέας Απολυταρχικής Τάξης που καταλύει τη δημοκρατία. Γι’ αυτό, είναι άξιοι της τύχης τους. Το εγχείρημα απέβη τραγικό. Η χώρα είχε την τύχη που ο Diamond περιγράφει στο βραβευμένο βιβλίο του «Κατάρρευση-Πως οι Κοινωνίες Επιλέγουν να Αποτύχουν ή να Πετύχουν».⁷

Ως κλασικό παράδειγμα κατάρρευσης και αφανισμού μιας κοινωνίας, ο Jared Diamond προβάλει το νησί Πάσχα (Easter Island).⁸ Η άρχουσα τάξη του νησιού, το ιερατείο και οι φύλαρχοι, επιθυμώντας να κάνουν επικλήσεις στους θεούς τους για την επιστροφή των προγόνων τους, κατασκεύασαν γιγαντιαία πέτρινα αγάλματα αποψιλώνοντας ολόκληρο το δάσος για να τα μεταφέρουν δίπλα στη θάλασσα. Όταν συνειδητοποίησαν ότι δεν υπήρχαν δένδρα, πουλιά, βλάστηση και αρκετή τροφή, πανικοβλήθηκαν και ξέσπασε εμφύλιος πόλεμος μεταξύ των φυλάρχων του νησιού και, η κοινωνία του καταστράφηκε.

Κατά τον Diamond, η κατάρρευση της κοινωνίας του νησιού Πάσχα έχει μεταφορική έννοια, ένα σενάριο χειρίστης περίπτωσης, που μπορεί να συμβεί σε μας στο μέλλον. Το ζωτικό ερώτημα είναι: πως μια κοινωνία καταλήγει να αυτοκαταστραφεί με το να αποτύχει να αντιληφθεί τους κινδύνους που είναι τόσο εμφανείς εκ των υστέρων. Πράγματι, τι άραγε να έλεγαν οι κάτοικοι του Πάσχα, όταν έκοβαν το τελευταίο δένδρο του νησιού τους; Ήταν τραγικά θύματα της μοίρας τους, ή αιτία ήταν η ολέθρια επιλογή της ηγεσίας και ο ανταγωνισμός μεταξύ των φυλάρχων του νησιού για την ανέγερση του πιο μεγάλου, του πιο επιβλητικού αγάλματος, που απαιτούσε περισσότερα ξύλα, σχοινιά και τροφή;

Ο παραλληλισμός μεταξύ της καταστροφής του νησιού Πάσχα και της κατάστασης που επικρατεί στην Ελλάδα, είναι παγερά εμφανής. Οι νησιώτες κατέστρεψαν το περιβάλλον από το οποίο εξαρτιόνταν, για να μεταφέρουν τα αγάλματα των προγόνων τους δίπλα στη θάλασσα έτσι ώστε τα πρόσωπά τους να βλέπουν το εσωτερικό του νησιού και οι επικλήσεις τους να εισακούγονται. Εν συνεχεία συνειδητοποίησαν ότι δεν έχουν τροφή για να ζήσουν, αλλά ούτε μπορούσαν να μεταναστέψουν λόγω της απομόνωσης του νησιού. Έτσι άρχισε να εξολοθρεύει ο ένας τον άλλον και επήλθε ο αφανισμός της κοινωνίας του.

Οι έλληνες από την άλλη, κατά πλειοψηφία, ακολουθώντας τους δικούς τους «φύλαρχους» δίνουν όρκο πίστης στο είδωλο του ευρώ, αναζητώντας την επιβίωση σε ένα νομικό κατασκεύασμα που επέφερε την πείνα, δυστυχία και κοινωνική εξαθλίωση. Δεν αντιλήφτηκαν, και ακόμη δεν αντιλαμβάνονται τη σημασία της εκχώρησης του εθνικού νομίσματος και συνεχίζουν να διαλαλούν «πάση θυσία στο ευρώ», το οποίο είναι ένα ξένο νόμισμα και ένας μηχανισμός που λειτουργεί προς όφελος των ισχυρών εξαγωγικών χωρών. Το μοιραίο, συνεχίζουν την εφαρμογή της ίδιας αποτυχημένης πολιτικής προσδοκώντας διαφορετικά αποτελέσματα, που είναι ο ορισμός της τρέλας. Ευτυχώς, που η Ελλάδα δεν είναι απομονωμένο νησί και υπάρχει ως βαλβίδα απόδρασης, η μετανάστευση, η οποία όμως είναι άκρως επιζήμια για το μέλλον της χώρας.

Τώρα φθάσαμε στο κομβικό σημείο να απαντήσουμε στο καίριο θέμα της σημερινής ομιλίας, «Υπάρχει Έξοδος από την Κρίση;». Ένα ερώτημα, που ταλανίζει τη σκέψη του κάθε έλληνα πολίτη. Ωστόσο, απ’ ό, τι διαφαίνεται ο οξυδερκής λαός μας αρνείται να δει την πραγματικότητα και ζει στον κόσμο του. Η πλειοψηφία συνεχίζει να παίζει το εμβατήριο του «πάση θυσία στο ευρώ», ως ευχαριστήρια έκφραση για τη λύτρωση από τη συμφορά, συνεπικουρούμενη από τη διατυμπάνιση της πολιτικής ηγεσίας του ανεπίγνωστου « είμαστε στον σκληρό πυρήνα του ευρώ». Λες και ο σκληρός πυρήνας θα θρέψει το λαό, ή θα επανορθώσει τη χώρα από τη φτωχοποίηση που έχει υποστεί εξ αιτίας του ευρώ.

Μέσα σ’ αυτόν τον κυκεώνα, της σύγκρουσης μεταξύ της λογικής και συναισθήματος που ιστορικώς έχει οδηγήσει στο διχασμό και αυτοκαταστροφή, θα γίνει η επική επιλογή. Ήτοι, μεταξύ του βραχυχρόνιου κόστους της εξόδου από το ευρώ και του μακροχρόνιου μαρασμού, της φτωχοποίησης, της εθνικής υποτέλειας και της μετανάστευσης. Δεν υπάρχει εύκολη λύση. Η επιλογή της ανάκτησης της ελευθερίας από την ευρώ-κατοχή είναι φοβερή. Εντούτοις, τα μακροπρόθεσμα οφέλη υπερέχουν από τα βραχυπρόθεσμα κόστη. Εξ ανάγκης λοιπόν θα επιστρέψουμε στην Ομηρική εποχή και την ελληνική μυθολογία. Τις Συμπληγάδες Πέτρες, είθε να τις περάσουμε με την Αργώ, με τον Ιάσωνα αρχηγό και βοηθό τη σοφία και δημιουργικό πνεύμα της θεάς Αθηνάς. Τον δε πορθμό μεταξύ Σκύλλας και Χάρυβδης θα τον περάσουμε, κωπηλατώντας προς την πλευρά του τέρατος με τα έξι κεφάλια, της Σκύλλας, με πλοηγό τον Οδυσσέα.

Ωστόσο, στη δεδομένη συγκυρία της πλήρους υποταγής της πολιτικής ηγεσίας στις νομισματικές και φορολογικές απαιτήσεις των ευρωπαϊκών αρχών, οι Συμπληγάδες Πέτρες θα παραμείνουν κατά πάσα πιθανότητα κλειστές. Έτσι, η Αργώ της Αργοναυτικής Εκστρατείας ενδέχεται να ακινητοποιηθεί και ούτε το περιστέρι του Ιάσωνα θα μπορέσει να πετάξει ανάμεσα από τις συμπληγάδες των άκαμπτων δανειστών αφού θα είναι κλειστές, προς το παρόν, μέχρι το 2060.

Κατά συνέπεια, έχουμε μια επιλογή για την ανάκτηση της ελευθερίας από την αιχμαλωσία του ευρώ και τη λύτρωση από τις οικονομικές στερήσεις. Κι αυτή δεν είναι άλλη, σύμφωνα με τον αρχαίο μύθο, ο πολυμήχανος Οδυσσέας να περάσει επιδέξια το καράβι του μακριά από την Χάρυβδη και κοντύτερα στην Σκύλλα με τα έξι κεφάλια και τα τρία σαγόνια το καθένα. Ο αρχαίος μύθος δεν είναι παραμύθι, αλλά η αλληγορική αφήγηση της δικής του προσωπικής αλήθειας, που εκφράζεται στο τρομερό δίλλημα « της επιλογής μεταξύ δύο κακών».

Το θαλάσσιο τέρας Χάρυβδη, ήταν μία αδηφάγα ρουφήχτρα που τρείς φορές την ημέρα κατάπινε ένα μεγάλο μέρος της θάλασσας γύρω της και μαζί, ολόκληρα καράβια. Ο Οδυσσέας έπρεπε να επιλέξει το μικρότερο από τα δύο κακά όταν θα περνούσε το στενό της Σκύλλας και Χάρυβδης. Ή θα επιχειρούσε να περάσει κοντά από τη Χάρυβδη, αναλαμβάνοντας τον μεγάλο κίνδυνο να καταβροχθιστεί όλο καράβι μαζί και το πλήρωμα εάν η Χάρυβδη τη στιγμή εκείνη ρουφούσε τη θάλασσα γύρω της, ή θα θυσίαζε ορισμένους ναύτες, περνώντας κοντά από την Σκύλλα, κωπηλατώντας με ταχύ ρυθμό οι ναύτες. Σύμφωνα με τον μύθο, έτσι ακριβώς ενήργησε ο οξύνους Οδυσσέας και έχασε μόνο έξι ναύτες.

Το παράδοξο είναι η ελληνική κοινωνία με το «πάση θυσία στο ευρώ», έχει παρερμηνεύσει την αλληγορική έννοια του μύθου και θεωρεί ότι η παραμονή στο ευρώ συμβολίζει το πέρασμα του καραβιού κοντά από την Σκύλλα, ενώ το μισό σχεδόν το έχει ρουφήξει η Χάρυβδη. Όσον αφορά τους ναύτες, η εικόνα είναι μακάβρια. Χιλιάδες είναι ο απολογισμός, και δυστυχώς, ο αριθμός αυξάνει.

Ατυχώς, παρότι οκτώ χρόνια έχουν περάσει από την υπογραφή του Α’ Μνημονίου της εθνικής υποτέλειας, με τα προκρούστεια μέτρα λιτότητας, ο λαός ακόμη δεν έχει κατανοήσει ότι μέσα στο ευρώ η Ελλάδα έχει υποστεί «κεφαλοκλείδωμα», νομισματικό και δημοσιονομικό. Η κυβέρνηση πρέπει να τρέχει πλεονασματικούς προϋπολογισμούς της τάξεως του 3.5% ετησίως μέχρι το 2022, για να καλυφθούν οι τόκοι των αθέμιτων δανείων που υπέγραψαν, χωρίς αισχύνη, οι πολιτικοί μας. Το 3.5 % πλεονάσματος ως προς το ΑΕΠ, που θα φύγει για το εξωτερικό θα προέλθει από τα εγχώρια νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις, διότι το διεθνές ισοζύγιο πληρωμών (2017) είναι σχεδόν ισοσκελισμένο (ελαφρώς αρνητικό – € 772 εκατ.) ⁹. Και ακολουθεί συνοπτική επεξήγηση.

Είναι αναγκαίο να γίνει κατανοητό ότι τα πλεονάσματα του 3.5% σε σχέση με το ΑΕΠ ετησίως, που επέβαλε το Eurogroup να τρέξει η Ελλάδα μέχρι το 2022 και εν συνεχεία με ρυθμό 2% μέχρι το 2060, θα προκαλέσουν μια κλιμακωτή μείωση των περιουσιακών στοιχείων του ελληνικού ιδιωτικού τομέα. Η συμφωνία της 15^ης Ιουνίου 2017 για συνεχή πλεονάσματα εν μέσω βαθιάς ύφεσης και της λιμοκτονίας ενός λαού είναι ασυμβίβαστη με τη Δημοκρατία. Στην ουσία οι όροι βάζουν στην Ελλάδα έναν μόνιμο «ζουρλομανδύα» σταδιακής καταστροφής του ιδιωτικού πλούτου και της υφαρπαγής της δημόσιας περιουσίας.

Το γεγονός ότι οι διαδοχικές ελληνικές κυβερνήσεις δεν τόλμησαν να βάλουν ένα stop loss στη φτωχοποίηση της χώρας, για να μην αναλάβουν το πολιτικό κόστος του «Δυστυχώς Επτωχεύσαμε» του Χαρίλαου Τρικούπη, οδήγησε στη σημερινή τραγωδία. Ως εκ τούτου, δεν απεφεύχθη η δεινή οικονομική θέση που έχει περιέλθει η χώρα, αντιθέτως, επιδεινώθηκε. Αυτό οφείλεται σε τρείς κατεξοχήν λόγους, α) την παραμονή στην καρέκλα της εξουσίας, β) στην έλλειψη αποφασιστικότητας, και γ) στην αποτυχία τους να αντιληφθούν τη σημασία έκδοσης εθνικού νομίσματος και της σχέσης του με την οικονομική ευημερία.

Η επιλογή τους απέβη καταστροφική για την Ελλάδα, όπως αυτή του ιερατείου και φύλαρχων του νησιού Πάσχα, γιατί μπροστά στην εκπλήρωση της σφοδρής επιθυμίας να ενταχθεί η χώρα «πάση θυσία στο ευρώ», θυσίασαν την πολύτιμη ελευθερία. Αγνόησαν ότι το χρήμα είναι το «αίμα» της οικονομίας και ο πυλώνας των οικονομικών της ελευθερίας και μαζί, την αιώνια πάλη εναντίον της έλλειψης και περιορισμού του χρήματος. Οι πολιτικοί έχοντας μπροστά τους το είδωλο, το ευρώ, με ευλάβεια το προσκυνούν και ξέχασαν ότι για να το αποκτήσουν θυσίασαν την πολύτιμη ελευθερία της κοπής εθνικού χρήματος που οδήγησε στη νομισματική αιχμαλωσία και κοινωνική συντριβή. Παρέβλεψαν την αρχή «η έκδοση εθνικού νομίσματος είναι υποκατάστατο της φορολογίας» και ενήργησαν όπως οι κάτοικοι του νησιού Πάσχα, που έκοψαν το δάσος από το οποίο εξαρτιόνταν η ύπαρξή τους, για να κάνουν επικλήσεις στους θεούς τους!

Το αποτέλεσμα, να υπογράφουν εξευτελιστικές και ανέφικτες συμφωνίες όπως της 15^ης Ιουνίου 2017, που θα μείνει ανεξίτηλη στη μνήμη αυτών που την βιώνουν, είτε ως άνεργοι, είτε ως οφειλέτες, είτε ως συνταξιούχοι και μισθωτοί. Δυστυχώς, οι πολιτικοί δεν φαίνεται να έχουν αντιληφθεί ότι η επίτευξη των πλεονασμάτων σημαίνει την επαναφορά των ελλήνων στη φυσική κατάσταση (state of nature) που οραματίστηκε ο Hobbes: ένας «πόλεμος όλων εναντίον όλων». Διότι η πάλη για την επιβίωση και πληρωμή φόρων θα είναι διαρκής- για πολλά χρόνια- και το αρχέτυπο ένστικτο της αυτοσυντήρησης που πηγάζει από το συναίσθημα θα κυριαρχήσει και, οι συνθήκες γίνονται επικίνδυνες.

Οφείλουμε λοιπόν να εξηγήσουμε, με βάση την οικονομική επιστήμη το κακό, «evil» πρόγραμμα των δημοσιονομικών πλεονασμάτων που επέβαλαν οι ευρωπαϊκές αρχές με τις ευλογίες της Γερμανίας στην Ελλάδα. Ειρωνικά, οι εξοντωτικές απαιτήσεις του προγράμματος ονοματίστηκαν κατ’ ευφημισμό «μεταρρυθμίσεις», που θα οδηγήσουν στην ανταγωνιστικότητα και ανάπτυξη, ενώ στην πραγματικότητα τα συνεχή πλεονάσματα απομυζούν κλιμακωτά, σε στάδια, την περιουσία – κινητή και ακίνητη – του ελληνικού ιδιωτικού τομέα.

Η τεκμηρίωση των επώδυνων χρηματικών συνεπειών των δημοσιονομικών πλεονασμάτων, θα γίνει με βάση τον διαχωρισμό της οικονομίας του κράτους σε τρείς βασικούς τομείς: ¹⁰ α) τον εγχώριο ιδιωτικό τομέα (τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις), β) τον εγχώριο δημόσιο τομέα, και γ) τον διεθνή (ξένο) τομέα. Επίσης, με τη χρήση της θεμελιώδους λογιστικής ταυτότητας που διαμόρφωσε ο Wynne Godley στο πρωτοπόρο έργο του, η οποία εκφράζεται με τη μορφή της ακόλουθης εξίσωσης του ισοζυγίου της μακροοικονομίας: ¹¹

εγχώριο ιδιωτικό ισοζύγιο + εγχώριο δημόσιο ισοζύγιο + ξένο ισοζύγιο = 0

Η ανωτέρω λογιστική ταυτότητα ισχύει για κάθε χώρα και συνοπτικά δηλώνει υπό μορφή ισοζυγίων των μακροοικονομικών τομέων ότι το άθροισμα των ελλειμμάτων που τρέχει ένας ή περισσότεροι τομείς, πρέπει να είναι ίσο με τα πλεονάσματα που τρέχει ένας ή οι άλλοι τομείς. Βεβαίως, δεν έχουμε μάθει να σκεπτόμαστε με λογιστικές ταυτότητες, αλλά έτσι λειτουργεί όλο το νομισματικό σύστημα και το τραπεζικό σύστημα λογιστικών εγγραφών. Στη νομισματική οικονομία, η διαδικασία συνίσταται από ένα κλειστό σύστημα ροών των δαπανών και εισοδημάτων στο οποίο δεν υπάρχουν μαύρες τρύπες: κάθε χρηματική ροή έρχεται από κάπου και πηγαίνει κάπου. Και για κάθε χρηματικό περιουσιακό στοιχείο αντιστοιχεί μια ίση χρηματική υποχρέωση.

Η εξίσωση του ισοζυγίου της μακροοικονομίας με τρείς τομείς δηλώνει ότι εάν ένας οικονομικός τομέας έχει πλεόνασμα, τουλάχιστον ένας άλλος θα έχει έλλειμμα. Και ότι είναι αδύνατον όλοι οι τομείς να τρέχουν ταυτόχρονα ελλείμματα ή πλεονάσματα, αυτά πρέπει να αντισταθμιστούν μεταξύ τους έτσι ώστε το γενικό άθροισμα των ισοζυγίων των τομέων να ισούται με μηδέν-zero.

Επί παραδείγματι, εάν η ιδιωτική αποταμίευση – συνολική αποταμίευση των νοικοκυριών και επιχειρήσεων – υπερβαίνει την ιδιωτική επένδυση, τότε ο ιδιωτικός τομέας θα τρέχει ένα πλεόνασμα. Από την άλλη, εάν τα φορολογικά έσοδα είναι μικρότερα των δαπανών, η κυβέρνηση θα τρέχει ένα έλλειμμα. Όσον αφορά τον διεθνή ή ξένο τομέα, εάν οι εισαγωγές είναι μεγαλύτερες από τις εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών, τότε ο ξένος τομέας θα τρέχει ένα πλεόνασμα. Το συνολικό όμως άθροισμα των ισοζυγίων του ιδιωτικού τομέα, του δημοσίου τομέα και του διεθνούς τομέα, λόγω της ταυτότητας, ισούται με μηδέν-zero.

Με δεδομένο ότι στην τρέχουσα συγκυρία το ισοζύγιο του ξένου τομέα της Ελλάδος είναι σχεδόν ισοσκελισμένο, ο ξένος τομέας αγνοείται. Συνεπώς, έχουμε μόνο δύο τομείς, τον δημόσιο τομέα και τον ιδιωτικό που απαρτίζεται από τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις. Ο ιδιωτικός τομέας για να αποκτήσει καθαρό χρηματικό πλούτο- κι όχι να τον αποκτά ο ένας ιδιώτης από τον άλλον που είναι μεταφορά μηδενικού αθροίσματος- μπορεί να τον αποκτήσει μόνο από χρηματικές απαιτήσεις εκτός ιδιωτικού τομέα, από έναν άλλο οικονομικό τομέα. Κι αυτός που εναπομένει για να παράσχει τον εξωτερικό πλούτο στα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις, δεν είναι άλλος από τον τομέα του δημοσίου.

Στην περίπτωση λοιπόν που η οικονομική δραστηριότητα μιας χώρας εξαρτάται από δύο τομείς, τον δημόσιο και τον ιδιωτικό, ο ιδιωτικός τομέας για να αποταμιεύσει καθαρό χρηματικό πλούτο, αναγκαία ο δημόσιος τομέας πρέπει να τον συνεισφέρει υπό μορφή μετρητών και χρεογράφων. Εντούτοις, η κρατική συνεισφορά σύμφωνα με τη θεμελιώδη εξίσωση του ισοζυγίου της μακροοικονομίας, μπορεί να συσσωρευτεί από τον ιδιωτικό τομέα μόνο εάν οι κυβερνητικές δαπάνες υπερβαίνουν τις εισπράξεις των φορολογικών εσόδων. Είναι το περιβόητο «δημοσιονομικό έλλειμμα» αυτό που επιτρέπει τον ιδιωτικό τομέα να συσσωρεύσει καθαρό πλούτο όταν ο ξένος τομέας είναι αδρανής.

Το δημοσιονομικό έλλειμμα που διαχρονικά συσσωρεύεται σε «απόθεμα» και μετατρέπεται σε δημόσιο χρέος είναι αυτό που έδωσε τη δυνατότητα στον ελληνικό ιδιωτικό τομέα να συσσωρεύσει μεγάλο χρηματικό πλούτο επί δεκαετίες. Με τα συνεχή ελλείμματα των κυβερνήσεων από τη μεταπολίτευση και μετά πλούτισε ο ιδιωτικός τομέας, αλλά η οικονομική ελίτ έβγαλε τον πλούτο εκτός συνόρων.

Τώρα φθάσαμε στον τελικό προορισμό, να εξετάσουμε τις επιπτώσεις της απόφασης να τρέχει η Ελλάδα αέναα δημοσιονομικά πλεονάσματα. Ήτοι, τα φορολογικά έσοδα θα είναι για πολλά χρόνια αδιαλείπτως μεγαλύτερα από τις δημόσιες δαπάνες του κράτους. Υπό την προϋπόθεση ότι το ισοζύγιο του ξένου τομέα είναι ισοσκελισμένο – που δεν απέχει από την πραγματικότητα- τότε ο καθαρός χρηματικός πλούτος του ιδιωτικού τομέα αναπόφευκτα θα είναι αρνητικός. Δηλαδή, τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις θα τρέχουν συνεχή χρηματοοικονομικά ελλείμματα τα οποία θα είναι ίσα με τα πλεονάσματα που θα επιτυγχάνει ο δημόσιος τομέας στη διάρκεια της ίδιας χρονικής περιόδου.

Οι επιπτώσεις της εκτέλεσης των αέναων πλεονασμάτων, υποχρεώνουν τον εγχώριο ιδιωτικό τομέα να τρέχει συνεχώς χρηματοοικονομικά ελλείμματα, έως ότου παραδώσει τα εμπράγματα περιουσιακά στοιχεία στην κυβέρνηση. Κι αυτό σημαίνει ότι οι έλληνες θα παραδώσουν, τα σπίτια τους ή θα κατασχεθούν, τα αυτοκίνητα, τους τραπεζικούς λογαριασμούς, τα παιδιά, όπως στην εποχή του Σόλωνος στην αρχαία Αθήνα, για να πληρώνουν φόρους, ένφια και τέλη, με απώτερο σκοπό, το τραγικό, «να παραμείνει η χώρα πάση θυσία στο ευρώ». Γι’ αυτό, η λύση της εξόδου από την κρίση είναι «πάση θυσία έξοδος από το ευρώ».

Σπύρος Λαβδιώτης, Αθήνα 10 Μαρτίου 2018

Υποσημειώσεις, παραπομπές είναι της αποκλειστικής ευθύνης της ιστοσελίδος. Ο συγγραφεύς μας παρέδωσε ευγενικά, και τον ευχαριστούμε για αυτό, το πόνημά του χωρίς καμία υποσημείωση (bold) ή παραπομπές.

Επεξηγήσεις: