Τη νύχτα της Πρωτοχρονιάς, όταν ολοκληρώθηκε το Brexit, υπήρχαν στο Ντόβερ λίγα φορτηγά με νυσταγμένους οδηγούς που περίμεναν το πρωινό φέρι. Αντί για Αρμαγεδδώνα, η έξοδος από την Ε.Ε. συνέβη χωρίς να ανοίξει μύτη.

Η ολοκλήρωση του Brexit είναι κατ’ αρχάς πολιτική επιτυχία της βρετανικής ελίτ. Η Βρετανία συμμετείχε στην ΕΟΚ μετά το 1973 ως καθαρός χρηματοδότης, αλλά με δικαιώματα εξαίρεσης από συνθήκες και διαδικασίες, δηλαδή ουσιαστικά κατ’ επιλογήν. Επαιξε καίριο ρόλο στον νεοφιλελεύθερο μετασχηματισμό της Ε.Ε., χωρίς ποτέ να αποδεχθεί τη ροπή προς ομοσπονδία. Το Μάαστριχτ δημιούργησε βαθύ ρήγμα στη βρετανική ελίτ και μόνιμες τριβές με την Ε.Ε.

Η συμμετοχή κατ’ επιλογήν εντός της Ε.Ε. έφτασε στο τέλος της το 2015, όταν ο Ντέιβιντ Κάμερον δεν κατόρθωσε να διασφαλίσει περαιτέρω εξαιρέσεις και προκήρυξε δημοψήφισμα. Το ρήγμα της ελίτ άφησε χώρο για τη συσσωρευμένη οργή των εργατικών στρωμάτων να εκφραστεί υπέρ της εξόδου. Το 2017-18 η κατάσταση έμοιαζε απελπιστική, καθώς τα λαϊκά στρώματα ήταν αμετακίνητα και το Εργατικό Κόμμα, με αριστερή ηγεσία, φαινόταν να οδεύει προς την εξουσία.

Σήμερα η εικόνα είναι πολύ διαφορετική. Η χώρα είναι εκτός των γραφειοκρατικών μηχανισμών της Ε.Ε., εκτός του άκαμπτου συνταγματικού πλαισίου της ευρωπαϊκής νομοθεσίας και απαλλαγμένη από την ετήσια χρηματοδότηση. Θα υπάρχει αμοιβαία διαχείριση των εμπορικών, χρηματοπιστωτικών, εργασιακών, επενδυτικών και άλλων σχέσεων, με περισσότερους βαθμούς ελευθερίας για τη βρετανική κυβέρνηση. Η Βρετανία θα έχει επίσης καίριο λόγο σε στρατιωτικά και διπλωματικά ζητήματα της ηπείρου. Η σχέση που φαίνεται να δημιουργείται με την Ε.Ε. είναι και πάλι συμμετοχή κατ’ επιλογήν, αλλά τη φορά αυτή από έξω.

Αυτό δείχνει η τελική συμφωνία με στόχο την εξομάλυνση του οικονομικού ανταγωνισμού. Πρόκειται για την πρώτη συμφωνία της Ε.Ε. στην οποία δεν υπάρχουν δασμοί και ποσοστώσεις στο εμπόριο αγαθών, πράγμα που επιδίωκε η Βρετανία για να μην υπάρξουν προβλήματα για προϊόντα που παράγουν μεγάλες ξένες εταιρείες στη χώρα. Παρ’ όλα αυτά, κάποιοι εμπορικοί περιορισμοί επιβλήθηκαν, κυρίως γιατί η διακίνηση εμπορευμάτων θα γίνεται στη βάση πιστοποιητικών «χώρας προέλευσης».

Η συμφωνία άφησε έξω το εμπόριο υπηρεσιών και ειδικά το Σίτι του Λονδίνου. Αλλά ο κλάδος των υπηρεσιών έτσι κι αλλιώς δεν είναι ελεύθερος εντός της Ε.Ε. και η Βρετανία έχει μεγάλο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Το Σίτι παραμένει το χρηματοπιστωτικό κέντρο της Ευρώπης σχεδόν πέντε χρόνια μετά το δημοψήφισμα. Ζητήματα όπως το «διαβατήριο» για παροχή χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών δεν είναι αμελητέα και ήδη την πρώτη εβδομάδα μειώθηκε η εμπορία μετοχών ευρωπαϊκών εταιρειών στο Λονδίνο. Δύσκολα, όμως, θα αποδειχθούν καίρια σε βάθος χρόνου.

Πιο σημαντικό είναι ότι η συμφωνία περιλαμβάνει σειρά προβλέψεων για την κρατική βοήθεια προς την εγχώρια βιομηχανία, όπου το πλαίσιο της Ε.Ε. είναι σκληρότατο. Η βρετανική κυβέρνηση δέχθηκε πολλούς από τους περιορισμούς στην επιδότηση συγκεκριμένων κλάδων, αλλά επέμεινε στη δυνατότητα ευρύτερης δημόσιας στήριξης. 

Η επίλυση διαφορών θα γίνεται μέσω ενός νέου Συνεταιριστικού Συμβουλίου, με ισοβαρή συμμετοχή της Ε.Ε. και της Βρετανίας. Στην πράξη πρόκειται για αντιγραφή του ήδη υπάρχοντος μηχανισμού της Ε.Ε., πράγμα που αποδέχθηκαν οι Βρετανοί. Αλλά το νομοθετικό πλαίσιο της Ε.Ε. που έχει συνταγματικό χαρακτήρα και η δικαιοδοσία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου απορρίφθηκαν ολοσχερώς.

Αν, για παράδειγμα, η βρετανική κυβέρνηση επιδοτήσει τη βιομηχανία τεχνητής νοημοσύνης και υπάρξουν αντιδράσεις από ανταγωνιστές στην Ε.Ε., η τελική λύση δεν θα δοθεί στο Λουξεμβούργο. Θα υπάρξει διερευνητική διαδικασία με βάση τη διεθνή εμπορική νομοθεσία και ένα πλαίσιο ποινών σε περίπτωση μη συμμόρφωσης. Στην πράξη, η βρετανική κυβέρνηση θα μπορεί σιωπηρά να παρακάμψει την Ε.Ε. και αυτό φαίνεται να θέλει να κάνει σε σημαντικούς τομείς.

Η συμφωνία αφήνει, τέλος, ελεύθερη την κίνηση κεφαλαίου, επιβεβαιώνοντας τον σκληρό νεοφιλελεύθερο πυρήνα και των δύο πλευρών. Επιβάλλει παράλληλα περιορισμούς στην κίνηση της εργασίας από και προς την Ε.Ε. Δεν υπάρχει όμως ρατσιστικό «φρούριο» Βρετανία, όπως φαντασιώνονταν οι αντίπαλοι του Brexit. Απεναντίας, η καθαρή μετανάστευση από χώρες εκτός Ε.Ε. έχει εκτοξευθεί μετά το 2016, ενώ κατέρρευσε η καθαρή μετανάστευση από Ε.Ε. Στην ουσία η Βρετανία επιτρέπει ευρεία κίνηση της εργασίας με εθνικούς ελέγχους.

Η βρετανική ελίτ απέδειξε για μία ακόμη φορά ότι ξέρει να προστατεύει τα συμφέροντά της προωθώντας μια πολύ πιο χαλαρή σύνδεση με την Ε.Ε. Το μοντέλο πιο επιλεκτικής συμμετοχής είναι πιθανό και για άλλες χώρες τα επόμενα χρόνια, έστω παραμένοντας στην Ε.Ε. Η πορεία προς ομοσπονδιοποίηση υπάρχει μόνο στα όνειρα των φανατικών ευρωπαϊστών.

Παράλληλα, το Εργατικό Κόμμα έχει καταρρεύσει και η πολιτική κυριαρχία των Συντηρητικών είναι ακλόνητη. Ο λόγος είναι φυσικά η αυτοκτονική του αντιπαλότητα προς το Brexit μαζί με τον τυφλό ευρωπαϊσμό της μεσαίας τάξης που αποξένωσε τα λαϊκά και εργατικά στρώματα. Δεν είχε το πολιτικό θάρρος να υπερασπιστεί ένα αριστερό Brexit που θα μπορούσε όντως να αλλάξει την εγχώρια κοινωνική ισορροπία.

Η πορεία μπροστά θα είναι βέβαια κάθε άλλο παρά ανέφελη. Η Βόρεια Ιρλανδία οδεύει προς απόσχιση και το θέμα της ανεξαρτησίας της Σκωτίας παίρνει μεγάλες διαστάσεις. Η διαχείριση της πανδημίας από τον Μπόρις Τζόνσον είναι βαθιά προβληματική και δεν είναι καθόλου απίθανη η εκπαραθύρωση από το ίδιο του το κόμμα το επόμενο διάστημα. Η οικονομική κρίση είναι βαθύτατη και θα απαιτήσει και άλλα μέτρα. Είναι όμως σίγουρο ότι δεν πρόκειται να υπάρξει καταστροφή λόγω της εξόδου από την Ε.Ε.