Σπ. Λαβδιώτης, 11 Μαρτίου 2020

Μέρος 9^ο : Η Αλήθεια είναι Επίσημα Έξω: Οι Τράπεζες δημιουργούν Χρήμα από το Τίποτε

Συνεχίζουμε τη δημιουργία του χρήματος από τις τράπεζες με οδηγό το motto, «η μελέτη του χρήματος πιο πολύ από κάθε τομέα της οικονομίας, είναι αυτός που χρησιμοποιείται η περιπλοκότητα για να αποκρύψει την αλήθεια ή να την αποφύγει και όχι να την αποκαλύψει». ⁽¹⁾ Κι όπως είδαμε στο 8ο άρθρο, η απόκρυψη της αλήθειας συνεχίζεται ακάθεκτος με την παραπλανητική πρακτική των τραπεζών να ονομάζουν ‘καταθέσεις’ τη συνύπαρξη των πραγματικών μετρητών των πελατών με τις πιστώσεις των ιδίων επενδύσεων και δανείων των τραπεζών, οι οποίες δημιουργούνται ex nihilo.

Εν ολίγοις, όταν οι πελάτες μιας τράπεζας καταθέτουν τις αποταμιεύσεις ή τις εισπράξεις τους, η τράπεζα παραλαμβάνει τα χρήματα και έναντι αυτών πιστώνει τα αντίστοιχα ποσά στο λογαριασμό τους με λογιστικές εγγραφές ηλεκτρονικού χρήματος. Οι περισσότεροι από εμάς είχαμε στα χρόνια της παιδικής ηλικίας μια piggy bank, το γουρουνάκι, τον κουμπάρα μας, όπου τοποθετούσαμε μικρά ποσά χρήματος, τα δίφραγκα και τάλιρα, για ασφάλεια μέχρι να τα χρειαστούμε για αγορές στο μέλλον. Η συνήθεια αυτή να κρατούμε τα χρήματα σε ασφαλές μέρος, ένα είδος κουτιού, να είναι έτοιμα για μια ‘βροχερή μέρα’ διατηρείται και στην ώριμη ηλικία. Όταν, λοιπόν ερωτήθηκε ο κόσμος στην Αγγλία, τι κάνουν οι τράπεζες με τις καταθέσεις τους, το 33% είχε την εντύπωση ότι λειτουργούν ως ‘αποθετήρια’ φύλαξης χρημάτων όπως την εποχή του 16ου – 17ου αιώνα, ότι δεν χρησιμοποιούν τα χρήματα των λογαριασμών των πελατών. Η απάντηση, όταν ειπώθηκε οι τράπεζες τα χρησιμοποιούν γι’ άλλους σκοπούς, ήταν, «Αυτό είναι λάθος, δεν τους έχω δώσει την άδεια μου να ενεργούν μ’ αυτό τον τρόπο». ⁽²⁾

Παρόμοια σύγχυση πρόκυψε, αλλά σε μεγαλύτερο βαθμό, όταν το Αγγλικό κοινό ερωτήθηκε εάν τα χρήματα τα οποία καταθέτουν στις τράπεζες τους ανήκουν.⁽³⁾ Προκαλεί, πράγματι, έκπληξη ότι το 74 % των ερωτηθέντων απήντησε τα χρήματα τα οποία καταθέτουν στις τράπεζες νομικώς είναι δικά τους. Η πραγματικότητα όμως είναι ότι τα χρήματα που καταθέτουν ανήκουν νομικώς στις τράπεζες. Από τη στιγμή που καταθέτει κάποιος χρήματα στην τράπεζα έχοντας την ψευδαίσθηση ότι τα δίνει για ασφάλεια στα χέρια του τραπεζίτη, ακριβώς το αντίθετο συμβαίνει. Η τράπεζα έχει νομικώς την κυριότητα των χρημάτων και λογιστικώς την καταχωρεί ως υποχρέωση (liability) της τράπεζας, που θα αποπληρωθεί στο μέλλον. Ο καταθέτης παραχωρεί στην τράπεζα την κυριότητα των χρημάτων του και λαμβάνει σε ανταλλαγή το δικαίωμα να ζητήσει το ίδιο ποσό στο μέλλον. Ήτοι, η τράπεζα αγοράζει χρήμα και δημιουργεί πίστη.

Συνεπώς, οι τράπεζες με τη δική τους πίστη ή την ‘υπόσχεση να πληρώσουν’ μπορούν να χτίσουν καταθέσεις αυξάνοντας τα δάνεια και επενδύσεις με τη δημιουργία πιστώσεων από λεπτό αέρα, «εφόσον φυλάσσουν επαρκή μετρητά για να εξαργυρώσουν 0τιδήποτε ποσά οι κάτοχοι καταθέσεων επιθυμούν». Αυτά αναφέρει η Ομοσπονδιακή Τράπεζα Αποθεματικού του Σικάγου. ⁽⁴⁾ Και προσθέτει, «Βεβαίως, αυτές δεν πληρώνουν πράγματι τα δάνεια από τα χρήματα που δέχονται ως καταθέσεις. Εάν το έκαναν αυτό δεν θα δημιουργείτο επιπρόσθετο νέο χρήμα». Το ακούνε οι ακαδημαϊκοί, οι οικονομολόγοι της καθεστηκυίας σκέψης που είναι ακόμη προσκολλημένοι στο σφαλερό δόγμα των κλασσικών, ότι το χρήμα είναι ένα «πέπλο» των συναλλαγών. Η δυσκολία αλλαγής εσφαλμένων πεποιθήσεων γίνεται εμφανής με το μακάβριο απόφθεγμα του Max Planck, «Μια νέα επιστημονική αλήθεια δεν θριαμβεύει με το να πείσει τους αντιπάλους της και να τους κάνει να δουν το φως, αλλά μάλλον διότι οι αντίπαλοί της τελικώς πεθαίνουν και μια νέα γενεά μεγαλώνει που είναι οικεία μ’ αυτή». ⁽⁵⁾

Η εξέχουσας σημασίας δήλωση της Ομοσπονδιακής Τράπεζας Αποθεματικού του Σικάγου ότι οι τράπεζες «δεν πληρώνουν πράγματι τα δάνεια από τα χρήματα που δέχονται ως καταθέσεις», αφενός δίνει ένα ηχηρό χαστούκι στους ακαδημαϊκούς, ιδίως σε όσους διαμένουν στους φιλντισένιους πύργους του μονεταρισμού, αφετέρου εμφανίζει σε δημόσια θέα τον μυστηριώδη μηχανισμό των κλασματικών αποθεματικών.⁽⁶⁾ Κι αυτό, διότι τα δάνεια που χορηγούν οι τράπεζες στους πελάτες και οι ίδιες επενδύσεις κτίζονται με πιστώσεις που δημιουργούνται από το τίποτε. Έτσι έχουμε το φαινόμενο της αντεστραμμένης πυραμίδας της οποίας η βάση των διαθεσίμων μετρητών αποτελεί μόνο ένα κλάσμα του συνολικού ποσού των τραπεζικών καταθέσεων. Είναι φανερό, το ομιχλώδες τοπίο δημιουργίας χρήματος μέσω των κλασματικών αποθεματικών αρχίζει να ξεκαθαρίζει. Ωστόσο, παραμένει το ερώτημα, εάν η παραγωγή χρήματος μέσω των κλασματικών αποθεματικών είναι μια σύγχρονη εφεύρεση ενός πολυμήχανου τραπεζίτη, ή μήπως ο μυστηριώδης αυτός μηχανισμός δημιουργίας νέου χρήματος που μοιάζει σαν μια πράξη μαγείας, έχει τις ρίζες του στο μακρινό παρελθόν;

Στην πραγματικότητα ανακαλύφτηκε πριν αρκετούς αιώνες στην Αγγλία στα μέσα του 17ου αιώνα και συγκεκριμένα από τους χρυσοχόους (goldsmiths). ⁽⁷⁾ Ειδικά, με την πάροδο του χρόνου οι χρυσοχόοι ανακάλυψαν ότι οι αποδείξεις κατάθεσης (deposit receipts) που εξέδιδαν για τη φύλαξη των πολύτιμων μέταλλων μπορούσαν επίσης να τις εκδώσουν και για τους δανειολήπτες ως πιστωτικές αποδείξεις (γραμμάτια). Ούτως, άρχισαν να δανείζουν με τόκο τα πολύτιμα μέταλλα των πελατών που φύλαγαν στα χρηματοκιβώτια πολλές φορές πιο πάνω από την ποσότητα που είχαν στην κατοχή τους. Η πρακτική αυτή που συνιστά απάτη, ήταν εφικτή εφ’ όσον είχαν επαρκή αποθεματικά χρυσού & αργύρου σε «φύλαξη», για να εξαργυρώσουν οτιδήποτε ποσότητες οι κάτοχοι των γραμματίων επιθυμούσαν σε μια χρονική στιγμή. Αυτή η ‘κατεργαριά’ συνιστά τη “γέννηση” του μυστηρίου που έμελε να γίνει γνωστό, ως «το κλασματικό σύστημα αποθεματικού» του σύγχρονου νομισματικού συστήματος.

Από τη νομική πλευρά, εντούτοις, οι χρυσοχόοι διέπρατταν απάτη. Οι αποδείξεις κατάθεσης (deposit receipts ) τις οποίες εξέδιδαν στους δανειολήπτες πολύτιμων μετάλλων δήλωναν ότι οι χρυσοχόοι πράγματι κρατούσουν σε φύλαξη τα πολύτιμα μέταλλα που αυτοί δανείζονταν. Αυτό όμως δεν ήταν αληθές – καμία κατάθεση δεν είχε γίνει και τα μέταλλα δεν ήταν σε φύλαξη στα χρηματοκιβώτια τους. Οι αποδείξεις κατάθεσης ήταν πλασματικές, αυτές ήταν καθαρές πιστώσεις από λεπτό αέρα και η επιβάρυνση τόκου τσουχτερή. Αλλά κανείς δεν μπορούσε να διακρίνει τη διαφορά μεταξύ πραγματικών και πλασματικών αποδείξεων. ⁽⁸⁾ Ο βαθμός της απάτης ενισχύεται από το γεγονός ότι οι χρυσοχόοι σε αναζήτηση πλούτου στην ουσία εξαπατούσαν και τους δύο, τον γνήσιο καταθέτη και τον πλασματικό, τον δανειολήπτη. Έτσι οι χρυσοχόοι έγιναν οι πρώτοι τραπεζίτες τον 17ο αιώνα στην Ευρώπη, όταν το χρήμα ήταν εμπόρευμα, ο χρυσός & άργυρος, που ήταν δύσκολο να μεταφερθούν και εύκολο να κλαπούν. Γι’ αυτό, αρχικώς παρείχαν μόνο υπηρεσίες ασφάλειας (safekeeping) και με τις προμήθειες που έπαιρναν ως τέλη αποθήκευσης έκαναν ένα μικρό κέρδος. Σε ανταλλαγή, εξέδιδαν αποδείξεις κατάθεσης στους δικαιούχους, οι οποίες συν τω χρόνω αποδείχθηκαν πιο βολικές για τις συναλλαγές και έγιναν γνωστές ως «γραμμάτια» αποδεκτά ως χρήμα. Με το χρόνο παρατήρησαν ότι μόνο το 10% – 20% των γραμματίων που εξέδιδαν, επέστρεφαν για εξαργύρωση σε χρυσό & άργυρο που κρατούσαν σε φύλαξη. Έτσι, αποφάσισαν να εκδώσουν γραμμάτια σε δανειολήπτες που δεν καλύπτονταν από χρυσό & άργυρο στα θησαυροφυλάκια τους. Και εγένετο φως, το πρωταρχικό συμβολικό χρήμα (paper money) αξίας 5 με 10 φορές άνω της αξίας των αποθεματικών ήρθε σε ύπαρξη.

Σπύρος Λαβδιώτης, Αθήνα 11 Μαρτίου 2020

ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ

1 John K. Galbraith, MONEY: Whence it Came, Where it Went, Bantam 1975, p. 6

2 Where Does Money Come From?, J.Ryan-Collins, T. Greenham, R. Werner, A. Jackson, NEF, 2012, p. 11

3 ESCP Europe/Cobden Centre, Public attitudes to banking https://www.cobdencentre.org/2010/06/

4 Federal Reserve Bank of Chicago, Modern Money Mechanics, originally published in 1961 – 1992.

5 Basil Moore, Horizontalists and Verticalists, Cambridge University Press, 1988, p. xvi 2

6 Το σύστημα των κλασματικών αποθεματικών είναι η συνήθης μορφή που χρησιμοποιείται από τις εμπορικές τράπεζες παγκοσμίως. Σύμφωνα με τους κανονισμούς της αρμόδιας κεντρικής τράπεζας, μια τράπεζα πρέπει να διατηρεί νόμιμα απαιτούμενα αποθεματικά (α) υπό μορφή μετρητών χρηματοκιβωτίου (vault cash) και (β) υπό μορφή αποθεματικών στην κεντρική τράπεζα ίσα μ’ ένα ορισμένο ποσοστό επί των συνολικών καταθέσεων της.

7 Πριν την ίδρυση της Τράπεζας της Αγγλίας (1694), οι χρυσοχόοι ήταν οι ανεπίσημοι τραπεζίτες της οικονομίας και του εμπορίου, αλλά τα αποθεματικά τους σε χρυσό και άργυρο θεωρούντο ανεπαρκή για τη χρηματοδότηση πολεμικών δαπανών. Η αξιοπιστία τους κλονίστηκε όταν υπέστησαν μαζική χρεοκοπία, κατόπιν αθέτησης δανείου £ 1 εκατ. από τον βασιλιά Charles II (1660-1685), που οδήγησε σε αφανισμό των νομισμάτων περίπου 10,000 καταθετών. Η κύρια απασχόληση των χρυσοχόων τον Μεσαίωνα, ήταν η χάραξη ανάγλυφων σχεδίων στις λαβίδες πιστολιών και διακόσμηση αργυρών αγκραφών, αλλά στην διαχρονική τους εξέλιξη μετατράπηκαν σε τραπεζίτες – αργυραμοιβούς. Ο κύριος λόγος, η κατοχή μεγάλων χρηματοκιβωτίων απρόσβλητα από φωτιά και κλοπή, όπου οι εύποροι, έμποροι και οι βιοτέχνες τοποθετούσαν τα τιμαλφή, πολύτιμα είδη & μέταλλα.

8 Richard Werner, New Paradigm in Macroeconomics, Palgrave Macmillan, 2005, p. 170

Πηγή: spiros26.files.wordpress.com