_.

Frank Brendle, 27 Μαρ. 2022

Η Οργάνωση Ουκρανών Εθνικιστών (OUN)

Με το άρθρο τούτο εγκαινιάζουμε μια σειρά δημοσιευμάτων που αναφέρονται στην ιδεολογία και τη δράση του (νεο)φασισμού στην Ουκρανία, με επίκεντρο τα γεγονότα που έλαβαν χώρα το 2014. Τα κείμενα τα παρουσιάζουμε κατά χρονολογική σειρά, ο απόηχος και η επίδραση των οποίων φτάνει μέχρι και το παρόν (Παναγιώτης Γαβάνας).

του Frank Brendle
ιστορικού

Οι μαζικές διαμαρτυρίες στην Ουκρανία παρουσιάζονται από τα δυτικά μέσα ενημέρωσης και τις κυβερνήσεις κυρίως σαν έκφραση δημοκρατικών ευρωπαϊκών αξιών. Στο πώς βλέπουν πολλοί διαδηλωτές τον εαυτό τους, μπορεί να είναι κι έτσι. Ωστόσο η κατανόηση της Ιστορίας που μεταφέρουν δεν έχει να κάνει καμιά σχέση με μια δημοκρατική Ευρώπη, αλλά, πολύ περισσότερο, με την λαθραία αποκατάσταση ενός φασιστικού κινήματος.

«Δόξα στην Ουκρανία – Δόξα στους ήρωες» – αυτή είναι η προσφώνηση που ακούγεται αυτό το διάστημα παντού όπου συγκεντρώνονται διαδηλωτές Ουκρανοί. Είναι ένα παλιό σύνθημα της Οργάνωσης Ουκρανών Εθνικιστών (OUN) από το 1941. Οι μαυρο-κόκκινες σημαίες της OUN είναι επίσης πανταχού παρούσες στο Μαϊντάν, την Πλατεία Ανεξαρτησίας στο Κίεβο. Μερικοί διαδηλωτές μπορεί να μην έχουν ακούσει ακόμη ποτέ για αυτή την Οργάνωση, άλλοι ίσως να την θεωρούν σαν μια έντιμη Οργάνωση η οποία πολέμησε για μια ανεξάρτητη, δημοκρατική Ουκρανία την περίοδο του μεσοπολέμου και του πολέμου.

Ένα μεγάλο μοιραίο λάθος που βολεύει μόνο τους νεοφασίστες. Για παράδειγμα, η OUN και ο μακροχρόνιος ηγέτης της Στεπάν Μπαντέρα αποτελούν ξεκάθαρα ιστορικά πρότυπα για το κόμμα Σβόμποντα το οποίο είναι παρών στο ΜαΪντάν. Η OUN ήταν μια φασιστική Οργάνωση. Οι πολιτοφύλακές της δολοφόνησαν δεκάδες χιλιάδες ανυπεράσπιστους Πολωνούς και Εβραίους στη δυτική Ουκρανία κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η Οργάνωσή τους συνέργησε με τους ναζί σε διαφορετικό βαθμό ανάλογα με την χρονική περίοδο, τον τόπο και την κατάσταση.

Η OUN ιδρύθηκε στη Βιέννη στις αρχές Φεβρουαρίου 1929 με στόχο την ίδρυση ανεξάρτητου κράτους στις «εθνογραφικές ουκρανικές περιοχές». Ωστόσο απέκτησε ενεργό παρουσία σχεδόν αποκλειστικά στη δυτική Ουκρανία, κυρίως στην ανατολική Γαλικία και, σε μικρότερο βαθμό, στη Βολυνία –περιοχές που είχαν περιέλθει στην Πολωνία μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Επεδίωξε το στόχο με απόπειρες δολοφονιών και κινήσεις μποϋκοτάζ. Το κράτος που επιδιωκόταν ορίστηκε ως «Naziokratija»: «κυριαρχία του έθνους στο κράτος». Η ιστορικός Franziska Bruder (Φραντσίσκα Μπρούντερ) αναφέρει στο έργο της «”Κατάκτηση του ουκρανικού κράτους ή θάνατος”. Η Οργάνωση Ουκρανών Εθνικιστών (OUN) 1929-1948» τις «εθνικιστικές-φασιστικές βασικές συντεταγμένες»: «Το έθνος ως ύψιστη αξία, ριζοσπαστικός αντικομουνισμός, εθνοτικά αποκλειστική κατανόηση των εθνών, όπου ο αντισημιτισμός και ο αντιπολωνισμός ήταν αναπόσπαστα στοιχεία, καθώς και υποστήριξη της τρομοκρατίας ως μέσο της πολιτικής αντιπαράθεσης». Ένα πρότυπο υιοθέτησε η OUN ιδιαίτερα από το ιταλικό φασιστικό μοντέλο.

Για να πετύχει το στόχο της η OUN ήθελε «να εξαλείψει πλήρως όλους τους κατακτητές από το ουκρανικό έδαφος». Δεδομένου ότι οι εθνοτικές ομάδες θεωρούνταν ομοιογενείς ενότητες, αυτό αφορούσε όλους τους Πολωνούς, τους Εβραίους και άλλους «ξένους» ανεξάρτητα από την κοινωνική τους θέση. Η OUN έδωσε στον προς δημιουργία «νέο Ουκρανό» 44 «Κανόνες ζωής του Ουκρανού εθνικιστή». Εκεί επρόκειτο κυρίως για απόλυτη υπακοή – διαρκή ετοιμότητα για μάχη, άνευ όρων υποταγή που έφτανε μέχρι και την εντολή: «Ένας μαχητής δεν πρέπει να διστάσει να σκοτώσει τον πατέρα του, τον αδερφό του ή τον καλύτερο φίλο του όταν του δοθεί η εντολή να το κάνει». Ο κανόνας αρ. 40 καθόριζε: «Κάνε την οικογένειά σου ένα δοχείο για τη φυλετική καθαρότητα του έθνους σου». Οι λεγόμενοι μικτοί γάμοι θεωρούνταν «προδοσία κατά του έθνους».

Αντισημιτισμός από την αρχή

Η Φραντσίσκα Μπρούντερ χαρακτηρίζει την χρήση του όρου «Naziokratija» ως «ταχυδακτυλουργία»: «Αξιωματικά, οι Ουκρανοί εθνικιστές δεν αυτοαποκαλούνταν φασίστες απλά και μόνο επειδή ήθελαν να τονίσουν την “πρωτοτυπία” του ουκρανικού εθνικισμού.» Ο αντισημιτισμός ήταν εξαρχής μέρος του βασικού ιδεολογικού εξοπλισμού. Ήδη από το 1929, στο θεωρητικό περιοδικό της OUN, Rosbudowa Nazii (Οικοδόμηση του Έθνους), οι Εβραίοι στιγματίζονταν σαν «εχθρικά σώματα στον εθνικό μας οργανισμό». Παντού υπάρχει το στερεότυπο της «εβραϊκής κομμούνας» ή του «μοσχοβίτικου-εβραϊκού μηχανισμού», ενάντια στον οποίο είναι απαραίτητη η ουκρανική «αυτοάμυνα». Το μάλλον υποτυπώδες κοινωνικό πρόγραμμα της OUN προέβλεπε την απαλλοτρίωση των γαιοκτημόνων (κυρίως Πολωνών), κάτι που της έκανε δυνατή να κερδίσει εν μέρει τους Ουκρανούς μικρούς αγρότες.

Σύμφωνα με την Μπρούντερ, η OUN ήταν δομικά ένα «κόμμα στελεχών με κινηματικό χαρακτήρα». Η μάζα των μελών της ήταν άνδρες και ηλικίας μεταξύ 18 και 30. Ένα από τα πιο σημαντικά μέρη στρατολόγησης νέων μελών ήταν τα ουκρανικά λύκεια και το πανεπιστήμιο στο Λέμπεργκ (σημερινό Λβιβ).

Από τη ίδρυσή της η OUN ήταν με απόσταση η πιο δυναμική Οργάνωση της δυτικής Ουκρανίας. Κατάφερε να δημιουργήσει ένα ευρύ δίκτυο σε ουκρανικούς εκπαιδευτικούς συλλόγους, στους προσκόπους και σε αθλητικούς συλλόγους. Σε γάμους, σε λαϊκά πανηγύρια και σε άλλες τελετές τραγουδούσαν εθνικιστικά τραγούδια, κυμάτιζαν σημαίες της OUN, συγκεντρώνονταν δωρεές, πωλούνταν καρτ ποστάλ και κονκάρδες.

Σε «αντιαποικιακές ενέργειες» καλούσε σε μποϋκοτάζ των πολωνικών και εβραϊκών επιχειρήσεων και στον βίαιο αποκλεισμό όλων των μη Ουκρανών από την κοινωνική ζωή. Ο ένοπλος βραχίονάς της, που αρχικά λειτουργούσε ως «Ουκρανική Στρατιωτική Οργάνωση» (UWO), κατάφερε επανειλημμένα να σκορπίζει φόβο και τρόμο με τρομοκρατικές επιθέσεις. Μετά τη δολοφονία του Πολωνού υπουργού Εσωτερικών Bronisaw Pieracki (Μπρονίσουαφ Πιεράτσκι) από την UWO στις 15 Ιουνίου 1934, δικάστηκε επίσης ο μετέπειτα ηγέτης τής OUN Στεπάν Μπαντέρα. Στο δικαστήριο δεν έκρυψε την εικόνα του για τους ανθρώπους: «Η ιδέα και η αντίληψή μας είναι τόσο μεγάλα, που για να τα πραγματοποιήσουμε τολμούμε να θυσιάσουμε τη ζωή ατόμων, εκατοντάδων, ακόμη και εκατομμυρίων.» Εκτός από τους Πολωνούς δημοσίους υπαλλήλους οι OUN/UWO δολοφόνησαν επίσης «μετριοπαθείς» Ουκρανούς που αγνόησαν την αξίωση της OUN για αποκλειστική εκπροσώπηση και, στα μάτια τους, ήταν ένοχοι για την «αδελφότητα» ανάμεσα στους «λαούς που διάκεινται εχθρικά μεταξύ τους». Αυτό ίσχυε ιδιαίτερα για τους υποστηρικτές της νόμιμης Ουκρανικής Εθνικοδημοκρατικής Συμμαχίας (UNDO), η οποία εκπροσωπήθηκε επίσης στο πολωνικό κοινοβούλιο, το Σέιμ. «Στις περισσότερες περιπτώσεις η OUN απειλούσε ή δολοφονούσε Ουκρανούς που αρνούνταν να συμμετάσχουν στις καμπάνιες της OUN», αναφέρει η Μπρούντερ.

Το Γερμανικό Ράιχ φαινόταν στην Οργάνωση ως «φυσικός» σύμμαχος ενάντια στους Πολωνούς και τους Εβραίους. Αυτό το θυμόταν ήδη καλά λόγω της επέμβασής του στον εμφύλιο πόλεμο το 1918 κατά των μπολσεβίκων. Από την αρχή υπήρχε μια ισχυρή συνεργασία: Η OUN παρείχε στη γερμανική αντικατασκοπία πληροφορίες σχετικά με τις πολωνικές δυνάμεις, σε αντάλλαγμα τα στελέχη της έλαβαν μυστική στρατιωτική εκπαίδευση από την Ράιχσβερ. Ωστόσο οι ναζί αρχικά μείωσαν τις επαφές τους με την OUN (μέχρι το 1938) επειδή εναπόθεταν σε μια προσωρινή χαλάρωση στις σχέσεις με τη Βαρσοβία. Με τη γερμανική εισβολή στην Πολωνία το 1939, εκατοντάδες ακτιβιστές της OUN, συμπεριλαμβανομένου του Μπαντέρα, αφέθηκαν ελεύθεροι από τις πολωνικές φυλακές. Η ανατολική Γαλικία καταλήφθηκε από τον Κόκκινο Στρατό με βάση το Σύμφωνο Ρίμπεντροπ-Μολότοφ (το λεγόμενο Σύμφωνο Χίτλερ-Στάλιν).

Η πιο ριζοσπαστική, η πιο επιθετική πτέρυγα υπό τον Στεπάν Μπαντέρα κέρδισε στην κλιμακούμενη διαφωνία για την σωστή τακτική. Με βάση αυτόν, η πτέρυγα αυτή ονομάζεται OUN (B), η μικρότερη πτέρυγα υπό τον Andri Melnik (Αντρίι Μέλνικ) ονομάζεται OUN (M). Το Συνέδριο της OUN (B) τον Απρίλιο του 1941 ενέκρινε τον Μπαντέρα ως πρόεδρο και αποφάσισε να εισαγάγει τον φασιστικό χαιρετισμό: Σηκώνει κανείς το δεξί του χέρι «ελαφρώς προς τα δεξιά, ελαφρώς πάνω από το κεφάλι», φωνάζει «Δόξα στην Ουκρανία» και απαντά «Δόξα στους ήρωες.» Η κοκκινό-μαυρη σημαία –κόκκινη για το αίμα που χύθηκε και μαύρη για τη γη- καθιερώθηκε ως σύμβολο της OUN. Ο τόνος οξύνθηκε δραστικά: «Η Οργάνωση Ουκρανών Εθνικιστών καταπολεμά τους Εβραίους ως στήριγμα του καθεστώτος των μπολσεβίκων της Μόσχας, αλλά ταυτόχρονα καθιστά σαφές στις λαϊκές μάζες ότι η Μόσχα είναι ο κύριος εχθρός», σύμφωνα με ένα ψήφισμα του Συνεδρίου το 1941. Εσωτερικές εντολές ενθάρρυναν τον Μάιο του 1941 στην «εκκαθάριση ανεπιθύμητων Πολωνών, Μοσχοβιτών και Εβραίων αξιωματούχων».

Δυο ουκρανικές μονάδες υπό γερμανική διοίκηση, τα τάγματα «Nachtigall» και «Roland», συμμετείχαν στην επίθεση της Βέρμαχτ κατά της Σοβιετικής Ένωσης, των οποίων καθένας από τους σχεδόν 350 στρατιώτες είχε υποδειχτεί από την OUN. Το «Nachtigall» ήταν παρών κατά την εισβολή στη Λβιβ στις 30 Ιουνίου 1941 και συμμετείχε στις δολοφονίες δεκάδων χιλιάδων Εβραίων κατοίκων που ακολούθησαν αμέσως.

Πογκρόμ μετά την «ίδρυση του κράτους»

Το βράδυ της 30ής Ιουνίου, ένας μικρός κύκλος στελεχών της OUN κήρυξε την ανεξαρτησία της Ουκρανίας. Ο Jaroslaw Stezko (Γιάροσλαβ Στέτσκο) ορίστηκε «αρχηγός της κυβέρνησης» και ο Μπαντέρα που απουσίαζε ορίστηκε αρχηγός του νέου κράτους. Σύμφωνα με τα δικά της, μη εύλογα στοιχεία, η OUN είχε περίπου 20.000 ενήλικα μέλη την εποχή εκείνη, συν 7.000 νέους, σε εκατοντάδες τοποθεσίες. Πρακτικά κινητοποιήθηκαν όλοι. Οι λεγόμενες ομάδες πορείας –που είχαν λάβει επίσης στρατιωτική εκπαίδευση στην επικράτεια του Ράιχ- έσπευσαν, σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμη και πριν από την Βέρμαχτ, σε περιοχές που είχαν εγκαταλειφθεί από τον Κόκκινο Στρατό και δημιούργησαν τις δικές τους διοικήσεις. Σε δημόσιες συγκεντρώσεις, οι κάτοικοι των χωριών έπρεπε να αναγνωρίσουν την ηγεσία του Μπαντέρα και να δώσουν έναν όρκο πίστης στο ουκρανικό κράτος. Σύμφωνα με μια ανάλυση του ιστορικού Grzegorz Rossolinski–Liebe (Γκρέγκορζ Ροζολίνσκι-Λίμπε), μια τέτοια «πράξη κήρυξης κράτους» υπήρξε σε τουλάχιστον 213 περιοχές της Ουκρανίας. Αυτό δείχνει την ευρεία επιρροή της OUN, ακόμη κι αν δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι ο «όρκος πίστης» ήταν πάντα εθελοντικός.

Αυτή η διαδικασία, που από την OUN περιγράφηκε σαν «εθνική επανάσταση», συνοδεύτηκε από αντισημιτικά πογκρόμ σε τουλάχιστον 58 πόλεις, που στοίχισαν μεταξύ 13.000 και 35.000 ανθρώπινες ζωές. «Έσφαζαν κυριολεκτικά σε κομμάτια με τις ματσέτες τους τούς Εβραίους», αναφέρει σε μια έκθεση ένα επιζώντας. Δράστες ήταν ως επί το πλείστον πολιτοφύλακες που είχαν συσταθεί από την OUN: «Οι Εβραίοι προκαλούν, λένε ότι δεν θα ήθελαν να ζήσουν, έτσι ήθελαν να καταστρέψουν τους ανθρώπους μας και τον πληθυσμό μας. Δημιουργούμε μια πολιτοφυλακή που θα βοηθήσει στην απομάκρυνση των Εβραίων και στην προστασία του πληθυσμού», ανέφερε ο Στέτσκο στις 25 Ιουνίου στην κλασική αντιστροφή θύματος-θύτης. Στην αυτοβιογραφία του που γράφηκε τον Ιούλιο του 1941, χαρακτήρισε τους Εβραίους σαν επιβλαβείς και επικίνδυνους. «Ως εκ τούτου, είμαι της άποψης ότι οι Εβραίοι πρέπει να εξοντωθούν και ότι είναι σκόπιμο να εισαχθούν γερμανικές μέθοδοι εξόντωσης των Εβραίων στην Ουκρανία.» Η OUN γνώριζε ήδη αυτές τις μεθόδους από την κατεχόμενη Πολωνία. Διέταξε τους Εβραίους κατοίκους να επισημανθούν με λευκά διακριτικά και ένα γαλάζιο εξάκτινο αστέρι και να υποχρεωθούν σε καταναγκαστική εργασία.

Όταν ανακοινώθηκε η ίδρυση του ουκρανικού κράτους στην Λβιβ, διατυπώθηκε η επιθυμία για στενή συνεργασία με την «εθνικοσοσιαλιστική Μεγάλη Γερμανία, η οποία οικοδομεί μια νέα τάξη πραγμάτων στην Ευρώπη υπό την ηγεσία του Αδόλφου Χίτλερ» -μια πρόταση που αργότερα διαγράφηκε από τα ντοκουμέντα της OUN. Αλλά με το μάλλον πραξικοπηματικό πρότζεκτ της η OUN είχε ξεπεράσει τον εαυτό της: Οι ναζί δεν σκέφτηκαν καθόλου να την αντιμετωπίσουν ως ισότιμο εταίρο. Ο Μπαντέρα και ο Στέτσκο συνελήφθησαν στα μέσα Ιουλίου και αργότερα στάλθηκαν σε κελί του στρατοπέδου συγκέντρωσης Ζάξενχαουζεν. Στα μέσα Αυγούστου η OUN πέρασε στην παρανομία και ένα μήνα αργότερα οι ναζί πραγματοποίησαν μια μεγάλης κλίμακας επιχείρηση σύλληψης των μελών της.

Ουκρανικές μονάδες εξακολουθούσαν να υπάρχουν, όπως το λεγόμενο Τάγμα Ομάδας Προστασίας 201, το οποίο προέκυψε από το «Roland» και το «Nachtigall», που χρησιμοποιήθηκαν μέχρι τη διάλυσή τους στα τέλη του 1942 για την «καταπολέμηση των παρτιζάνων». Η OUN έστειλε επίσης τους ανθρώπους της στους σχηματισμούς της ουκρανικής βοηθητικής αστυνομίας για να τους παράσχει στρατιωτική εκπαίδευση. Το 1943 άρχισε επίσης να συνεργάζεται με την αρχικά απορριφθείσα ουκρανική Μεραρχία Βάφεν Ες-Ες «Γαλικία».

Το 1942 οι ναζί ενέτειναν την κατοχή, στρατολόγησαν καταναγκαστικούς εργάτες και εκμεταλλεύτηκαν ανελέητα τη χώρα. Ταυτόχρονα προωθήθηκαν οι πρώτες παρτιζάνικες ομάδες. Η OUN έπρεπε να δράσει: Στην προπαγάνδα της παρουσίαζε τη Γερμανία και τη Σοβιετική Ένωση εξίσου σαν αντιπάλους, ενώ ταυτόχρονα προετοιμαζόταν για στρατιωτικές μάχες. Στα τέλη του 1942 συνένωσε τις μάχιμες ομάδες της και, έτσι, σχημάτισε τον «Ουκρανικό Στρατό Εξέγερσης» (UPA), ο οποίος σύντομα εξανάγκασε υπό τον έλεγχό του άλλες εθνικιστικές ομάδες (συμπεριλαμβανομένης μιας ήδη υπάρχουσας μονάδας με την ίδια ονομασία καθώς και ομάδες της πτέρυγας Melnik (Μέλνικ). Ως επίσημη –ωστόσο εικονική- ημερομηνία ίδρυσης δόθηκε η 14η Οκτωβρίου 1942, η οποία εξακολουθεί μέχρι σήμερα να αποτελεί μια σημαντική γιορτή στο ημερολόγιο των εθνικιστικών οργανώσεων της δυτικής Ουκρανίας.

Ο UPA έγινε γρήγορα ιδιαίτερα δημοφιλής και η υποστήριξή του από τον αγροτικό πληθυσμό έγινε κατανοητή σαν «αυτονόητη φροντίδα της “διευρυμένης οικογένειας”», σύμφωνα με την ιστορικό Μπρούντερ. Την ανώτατη διοίκηση είχε ο πρώην ηγέτης του «Nachtigall» Roman Schuchewitsch (Ρόμαν Σουχέβιτς), ο οποίος από το καλοκαίρι του 1943 ήταν επίσης ταυτόχρονα και ο αρχηγός της OUN. Εκτός από τα ουκρανικά τάγματα, χιλιάδες Ουκρανοί αστυνομικοί που αυτομόλησαν, στρατιώτες του Κόκκινου Στρατού που είχαν δραπετεύσει από την αιχμαλωσία, [στρατιώτες] που αυτομόλησαν από την Μεραρχία των Ες-Ες «Γαλικία» και νεαροί άνδρες που είχαν διαφύγει προς τη Γερμανία πριν την εκτόπισή τους, εντάχθηκαν στον UPA. Ως «πιθανή αξιόπιστη εκτίμηση», η Μπρούντερ αναφέρει ότι ο UPA σε καμιά χρονική στιγμή δεν είχε περισσότερους από 25.000 έως 30.000 άνδρες, στην πιο υψηλή διακύμανση.

Ενάντια στους Πολωνούς και τους Γερμανούς

Ο κύριος στόχος του Ουκρανικού Στρατού Εξέγερσης (UPA) τον πρώτο χρόνο της ύπαρξής του δεν ήταν ούτε η Βέρμαχτ ούτε ο Κόκκινος Στρατός, αλλά ο πολωνικός άμαχος πληθυσμός στη Βολυνία. Για να αποτρέψει την Πολωνία από το να διεκδικήσει ξανά τον έλεγχο της δυτικής Ουκρανίας μετά την προβλέψιμη ήττα των ναζί, ο OUN–UPA εναπόθεσε στην φυσική εξόντωση του πολωνικού πληθυσμού. Μετά από αρχικά στοχευμένες επιθέσεις σε Πολωνούς αξιωματούχους στη γερμανική πολιτική διοίκηση, η «αντιπολωνική δράση» (UPA) σύντομα εξελίχθηκε σε «εθνοκάθαρση». Από τον Απρίλιο του 1943 αναλαμβάνονταν όλο και μεγαλύτερες επιθέσεις σε χωριά και οικισμούς. Η πιο αιματηρή σφαγή έγινε στις 11 Ιουλίου 1943, όταν πολλά χωριά δέχτηκαν επίθεση ταυτόχρονα. «Οι Ουκρανοί οπλισμένοι με τσεκούρια, πριόνια, δικράνια και μαχαίρια σκότωσαν ολόκληρο τον πολωνικό πληθυσμό. Η γερμανική αντικατασκοπεία ανέφερε για τις δολοφονικές ενέργειες με τις λέξεις-κλειδιά “Εξόντωση Πολωνών εποίκων στη Βολυνία”», αναφέρει η Μπρούντερ. Οι σφαγές διήρκεσαν μέχρι το φθινόπωρο του 1943 και στοίχησαν μεταξύ 70.000 έως 90.000 ανθρώπινες ζωές, σύμφωνα με πολωνικές και ουκρανικές εκτιμήσεις. Στις αντενέργειες των πολωνικών παράνομων [οργανώσεων] σκοτώθηκαν επίσης περίπου 15.000 έως 20.000 Ουκρανοί. Οι μονάδες του UPA συμμετείχαν επίσης επανειλημμένα σε επιδρομές της Μεραρχίας των Βάφεν Ες-Ες «Γαλικία» σε πολωνικά χωριά, όπως, για παράδειγμα, στις 28 Φεβρουαρίου 1944 στην Huta Pieniacka. Ακόμη και σήμερα ο αριθμός μπορεί μόνο να εκτιμηθεί: μεταξύ 500 και 1500 ανθρώπων.

Αν ο UPA εντόπιζε Εβραίους που κρύβονταν στα δάση, συνήθως τους σκότωνε αμέσως. Μερικοί έπρεπε να κάνουν καταναγκαστική εργασία και στη συνέχεια δολοφονούνταν όταν ο Κόκκινος Στρατός προέλαυνε. Το ρατσιστικό κοσμοείδωλο της OUN φαίνεται σε μια από τις δηλώσεις της το 1942: «Οι Πολωνοί είναι πολύ πρόθυμοι να βοηθήσουν και να κρύψουν τους Εβραίους για να τους σώσουν από την εξόντωσή τους από τους Γερμανούς, επειδή θεωρούν τους Εβραίους ως φυσικούς τους συμμάχους στον αγώνα κατά των Ουκρανών.»

Κατά καιρούς και οι Γερμανοί έγιναν στόχος του UPA. Κατά κανόνα απέφευγε τις άμεσες επιθέσεις κατά της Βέρμαχτ και επικεντρώνονταν στην πολιτική διοίκηση. Τον Φεβρουάριο του 1943, όμως, ένα γερμανικό αστυνομικό τμήμα δέχτηκε επίθεση. Μέχρι τον Μάιο ακολούθησαν πάνω από 100 επιδρομές σε κρατική περιουσία, σε επιχειρήσεις κοινής ωφελείας και σε σιδηροδρομικές εγκαταστάσεις. Οι ενέργειες είχαν συχνά στόχο να αποτρέψουν την μεταγωγή καταναγκαστικών εργατών. Κατά τη διάρκεια του 1943 μεγάλα τμήματα της Βολυνίας «απελευθερώθηκαν» – από Γερμανούς, Πολωνούς και Εβραίους. «Ο OUN–UPA διεξήγαγε τις περισσότερες στρατιωτικές συγκρούσεις με τους σοβιετικούς παρτιζάνους», αναφέρει η Μπρούντερ. Για παράδειγμα, η στρατιωτική μονάδα Sidir Kowpak (Σιντίρ Κόβπακ), η οποία διείσδυσε στη Βολυνία στα τέλη του 1942, απωθήθηκε ξανά από τον UPA. Στην προπαγάνδα της, οι Ουκρανοί πολιτοφύλακες τόνιζαν ότι μεταξύ των παρτιζάνων βρίσκονται «τσιγγάνοι, Μοσκάλοι (εννοούνται οι “πιστοί στη Μόσχα”, jW), Εβραίοι και άλλος συρφετός», η συμμετοχή των (ανατολικο-)Ουκρανών κατεστάλη.

Η δολοφονική εκστρατεία κατά της Πολωνίας συνεχίστηκε στην ανατολική Γαλικία το 1944. Όσο πλησίαζε ο Κόκκινος Στρατός τόσο πιο επειγόντως ήθελε ο UPA να δημιουργήσει ένα «καθαρισμένο» πεδίο μάχης. Στις αρχές του 1944 άρχισε να διαπραγματεύεται ξανά με τους ναζί και την άνοιξη επετεύχθη μια επίσημη συμφωνία: Ο UPA παρείχε στους κατακτητές πληροφορίες για χώρους στρατιωτικών εγκαταστάσεων του Κόκκινου Στρατού και των παρτιζάνων. Οι Γερμανοί ανέμεναν ενεργό βοήθεια κατά των Σοβιετικών αλεξιπτωτιστών και των «μπολσεβίκικων, πολωνικών και εβραϊκών συμμοριών», σε αντάλλαγμα πρόσφεραν στον UPA υλική υποστήριξη· κυρίως είδη επίδεσης, επίσης μερικά όπλα και στρατιωτική εκπαίδευση. Στις αναφορές της Βέρμαχτ, ο UPA από «συμμορία» αναδείχτηκε σε «φιλική μονάδα». Στις συγκρούσεις μεταξύ του UPA και της Βέρμαχτ κατά κανόνα τηρούνταν ανακωχή, ωστόσο συνέβαινε επανειλημμένα να αφοπλίζονται Γερμανοί στρατιώτες από τον UPA, αφήνονταν όμως ζωντανοί. Ένα άλλο σημάδι προσέγγισης του OUN–UPA και των ναζί ήταν επίσης η απελευθέρωση του Μπαντέρα και του Στέτσκο από το στρατόπεδο συγκέντρωσης τον Οκτώβριο του 1944. Τον Νοέμβριο ίδρυσαν την –απλώς φαινομενικά υπερκομματική- Ουκρανική Εθνική Επιτροπή, η οποία αναγνωρίστηκε μόλις στις 12 Μαρτίου 1945 σε μια καθαρά συμβολική ενέργεια από την κυβέρνηση του Ράιχ σαν μοναδική εκπρόσωπος του ουκρανικού λαού.

Χρόνια μετά την εισβολή του Κόκκινου Στρατού, ο UPA προέβαινε σε δολοφονικές ενέργειες εναντίον σοβιετικών στελεχών και στρατιωτικών, καθώς και σε επιθέσεις σε σιδηροδρομικές γραμμές και σε τηλεφωνικές γραμμές, σταδιακά όμως εξαντλήθηκε. Στις 5 Μαρτίου 1950 πέθανε ο διοικητής του UPA Schuchewitsch (Σουχέβιτς) σε μια συμπλοκή κοντά στην Λβιβ.

Ωραιοποιημένη ιστοριογραφία

Μετά το τέλος του πολέμου στην εξορία, κυρίως στις ΗΠΑ, τον Καναδά και τη Γερμανία, οι υποστηρικτές της OUN ανέπτυξαν μια ενεργό δημοσιογραφική δραστηριότητα για να ωραιοποιήσουν τη δική τους ιστορία. Προδοτικές αποφάσεις όπως, για παράδειγμα, η καθιέρωση του φασιστικού χαιρετισμού ή ο φόρος τιμής στον Χίτλερ στην «Ιδρυτική Πράξη του Κράτους» διαγράφηκαν, ο αντισημιτισμός αρνήθηκαν [ότι υπήρξε].

Σβήστηκε επίσης η δολοφονική αδυσώπητη συμπεριφορά με την οποία ο OUN–UPA είχε ενεργήσει κατά των διαφωνούντων Ουκρανών. Ήδη πριν τον πόλεμο είχαν δολοφονηθεί «μετριοπαθείς» Ουκρανοί και, ακόμη περισσότερο, κατά τη διάρκεια του πολέμου. Η Μπρούντερ παραθέτει μια απόφαση του UPA από τον Σεπτέμβριο του 1943 στην οποία κηρύσσονται «εχθροί του ουκρανικού λαού» εκείνοι που «δεν εργάζονται για τον UPA, αλλά ως προδότες προς όφελος των εχθρών». Μία σοβιετική πηγή που βρήκε ο ιστορικός Per Anders Rudling ξεκινά απ‘ το ότι για το έτος 1943 στον UPA το 60% ήταν εξαναγκαστικά στρατεύσιμοι. Ίσως αυτό να είναι υπερβολικό για πολιτικούς λόγους, υπήρξε όμως αναμφίβολα πίεση.

Ο Ροσολίνσκι-Λίμπε και ο Rudling έχουν δείξει σε αρκετά άρθρα πώς η ωραιοποιημένη απεικόνιση των ρατσιστικών-εθνικιστικών δυνάμεων από την εξορία ήρθε στην Ουκρανία ήδη από τη δεκαετία του 1980 (μέσω «αντιφρονούντων») – αντ’ αυτού, το αντίθετο θεωρείτο και θεωρείται πιστευτό.

Υπό την προεδρεία του Βίκτορ Γιούστσενκο, η εξύμνηση της OUN ήταν κρατικός στόχος. Αρκετά ινστιτούτα επιχορηγούμενα με χρήματα από φόρους απασχολούνταν με την ανατύπωση των ωραιοποιημένων βιβλίων [που γράφονταν] στην εξορία ή με πιο πρόσφατες ωραιοποιήσεις. Διευθυντής του αρχείου των μυστικών υπηρεσιών και, επομένως, φύλακας όλων των σημαντικών πληροφοριών για την OUN, ορίστηκε ο Wolodimir Wiatrowitsch (Βολοντίμιρ Βιατρόβιτς), ένας άνδρας που χαρακτήρισε τον ισχυρισμό ότι η Μεραρχία των Ες-Ες «Γαλικία» αποτελούνταν από συνεργάτες των ναζί σαν «σοβιετική προπαγάνδα» και συνέταξε μια κατάφωρα διαστρεβλωμένη περιγραφή σχετικά με την υποτιθέμενη φιλία του UPA με τους Εβραίους. Στο τέλος της θητείας του ο Γιούστσενκο απένειμε μετά θάνατον στον Μπαντέρα και στον Στέτσκο τον τίτλο των «Ηρώων της Ουκρανίας». Με την ανάληψη των καθηκόντων του σημερινού προέδρου Βίκτορ Γιανουκόβιτς (επισημαίνουμε ότι το παρόν κείμενο δημοσιεύτηκε στις 20.02.2014, Π.Γ.) η απόφαση ακυρώθηκε, ο Βιατρόβιτς απολύθηκε και η καμπάνια υπέρ της OUN σταμάτησε. Ωστόσο η σοβαρή έρευνα παραμένει δύσκολη: Ο Rudling σημειώνει ότι «η επιστημονική έρευνα χλευάζεται σαν εχθρική προπαγάνδα, οι επικριτικές φωνές κατατάσσονται σαν κομμουνιστικές, σαν υποστηρικτές του Πούτιν ή σαν “χρήσιμοι ηλίθιοι” στην υπηρεσία του Γιανουκόβιτς και του Κρεμλίνου».

Δεν μπορούμε να υποθέσουμε ότι όλοι στο Μαϊντάν που προφέρουν την προσφώνηση της OUN γνωρίζουν το ιστορικό της υπόβαθρο. Λαμβάνοντας υπόψη τις τεράστιες ιστορικές διαστρεβλώσεις, δεν μπορεί να προϋποτεθεί ότι η εγκληματική ιστορία της OUN είναι ευρέως γνωστή. Είναι ακόμη περισσότερο ευθύνη των Ουκρανών ακαδημαϊκών, πολλοί από τους οποίους υποστηρίζουν τις διαμαρτυρίες, να διαφωτίσουν ακριβώς αυτό το ζήτημα. Μόνο αυτοί μπορούν να το κάνουν, οι Ουκρανοί δεν θα αποδεχθούν νουθεσίες ούτε από τη Μόσχα ούτε από το Βερολίνο. Σε κάθε περίπτωση, η ιστορική λήθη δεν θα έπρεπε να χρησιμεύσει ως βάση για την πορεία προς ένα δημοκρατικό μέλλον.

Βιβλιογραφία

Franziska Bruder: «Den ukrainischen Staat erkämpfen oder sterben!» Die Organisation Ukrainischer Nationalisten (OUN) 1929–1948, Berlin 2007

Πηγή: junge Welt, 20.02.2014

Μετάφραση: Παναγιώτης Γαβάνας

Πηγή: orizondas.blogspot.com