Λουκάς Αξελός , 25 Μαΐου 2019

Η έννοια της πατρίδας αποκτά ένα βαθύτερο πυρηνικό περιεχόμενο, που έχει να κάνει με τον αρχέτυπο-πρωτογενή τρόπο που συνδεόμαστε με την φύση, την γη, το περιβάλλον, τους ανθρώπους, τα ζώα, την γλώσσα, τα ήθη και έθιμα, την μουσική. Με δύο λόγια μ’ αυτό που συγκροτεί την ύπαρξη και δράση μας, σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο. Αυτό αποτελεί μιαν ανεπανάληπτη-μοναδική, αφετηριακή και συνάμα σταθερή σχέση, βαθιά ενσωματωμένη στο εσώτατο είναι μας, που επιδρά καθοριστικά στην διαμόρφωση του ψυχισμού μας. Είναι όπως τα παιδικά μας χρόνια, που τα κουβαλάμε όλη μας την ζωή.

Σταθερό-οργανικό στοιχείο, λοιπόν, του εσωτερικού μας είναι, που με την βοήθεια της γλώσσας, του λειτουργικότερου ίσως μηχανισμού στο να κατανοήσουμε τον κόσμο και τον εαυτό μας, διαμορφώνει όλη αυτή την ξεχωριστή σχέση, όπως αποτυπώνεται στο νόστο του κάθε ανθρώπου σε σχέση με την ‘δική του πατρίδα’. Όπως, εξακολουθητικά έχω τονίσει:

«Αν η βαθιά αγάπη των ανθρώπων για τον τόπο τους, αν η συνείδηση ότι το χώμα που σκεπάζει τα κόκαλα των προγόνων τους και αποτελεί διαχρονικό στίγμα της ύπαρξής τους (Αυτό το χώμα είναι δικό τους και δικό μας), αν η επίγνωση ότι η κοινή ιστορία τους ως παρελθόν και παρόν καθορίζει –σε  μεγάλο βαθμό– και το πεπρωμένο τους ως μέλλον, αν η εμμονή τους στα κοινά ήθη και έθιμα, αν η διαπίστωση ότι μόνο η μητρική τους γλώσσα μπορεί να δώσει και να εκφράσει ό,τι πιο άθλιο και μεγαλειώδες περικλείει ο ψυχικός τους κόσμος, είναι στοιχεία φανταστικά ή αρνητικά, αν η φράση του πολύγνωμου Οδυσσέα ‘εἰπέ μοι εἰ ἐτεόν γε φίλην ἐς πατρίδ’ ἱκάνω’, [Πες μου λοιπόν αν είναι αλήθεια πως πατώ το χώμα της γλυκιάς πατρίδας.] δεν είναι εντελώς ίδια με αυτήν που είπε, λέει και θα πει κάθε πρόσφυγας, ξενιτεμένος ή ξεριζωμένος μετανάστης, κάθε Ιρακινός, Παλαιστίνιος, Κούρδος ή Ελληνοκύπριος μόλις ξαναντικρίσει την γη των πατέρων του, τότε πραγματικά έχουμε να κάνουμε με μια γιγαντιαία υπέρ του πατριωτισμού απάτη, που μας ταλαιπωρεί από τότε που η ανθρωπότητα πέρασε από την προϊστορία στην ιστορία».

Τούτων δοθέντων, δεν θεωρώ παρακινδυνευμένο να επιμείνω στην άποψη που βασανιστικά σχημάτισα, ότι η σχέση του ατόμου με την πατρίδα του δεν προσδιορίζεται κυρίαρχα από ταξικά, νομικά ή ιδεολογικοπολιτικά κριτήρια, αλλά βαθύτερα υπαρξιακά. Υπ’ αυτήν την έννοια, είναι –κατά την γνώμη μου– προφανής η επιστημονική ανεπάρκεια διανοητικών κατασκευών, όπως λ.χ. ο ‘συνταγματικός πατριωτισμός’ που βρήκε πεδίο ανάπτυξης στην μεταπολεμική Γερμανία.

Η ναζιστική εμπειρία και ο Χάμπερμας

Εισηγητής της έννοιας του συνταγματικού πατριωτισμού, είναι ο σημαντικός Γερμανός φιλόσοφος Γιούργκεν Χάμπερμας. Η τραγική εμπειρία της ναζιστικής Γερμανίας αποτέλεσε γι’ αυτόν, και σωστά, ένα παράδειγμα που δεν έπρεπε να επαναληφθεί. Είναι αυτό ένα σημαντικό στοιχείο που οδηγεί τόσο τον Χάμπερμας, όσο και αυτούς που υιοθέτησαν την άποψή του και χρησιμοποιούν έκτοτε τον όρο, να επικεντρωθούν σε μια λογική νέου πολιτικού πατριωτισμού, που κεντρικό περιεχόμενό του οφείλει να έχει την αφοσίωση στην δημοκρατική συνταγματική τάξη.

Όμως, ανεξάρτητα από τις πολλές και ενδιαφέρουσες επισημάνσεις τους, γεγονός παραμένει ότι αφήνουν χωρίς απάντηση το ερώτημα ποια είναι τα κοινωνικά συμφέροντα που υπηρετεί αυτή η ‘σωστή’ συνταγματική τάξη και ποια η θέση και ο ρόλος των υποτελών τάξεων στο σχήμα αυτό. Το κυριότερο, όμως, είναι ότι περιορίζει την όλη λογική του πατριωτισμού σε ένα συνταγματικό-θεσμικό πλαίσιο, λες και ο πατριωτισμός είναι το προκύπτον αποτέλεσμα μιας ‘σωστής’ και ‘δίκαιης’ νομοθεσίας. Υποτιμάει ή παρακάμπτει το γεγονός ότι η σχέση του ατόμου με την πατρίδα του είναι, όπως ήδη σημείωσα, βαθύτατα υπαρξιακή.

Ανεπάρκεια, αδυναμία, φόβος μπροστά στο φαινόμενο, ή απλή ταξική και πολιτική ιδιοτέλεια είναι οι λόγοι που οδηγούν στην προφανή εθελοτυφλία γύρω από το φαινόμενο του πατριωτισμού; Η ανεπάρκεια του αντιπατριωτικού-‘διεθνιστικού’ στρατοπέδου είναι προφανής. Γιατί καθημερινή είναι η διάψευση αυτών που αρνούνται να αντιμετωπίσουν τον πατριωτισμό στην πυρηνική-πραγματική του διάσταση.

Αυτή είναι η αδιαμεσολάβητη αγάπη του πατριώτη προς την πατρίδα του, ως αίσθημα εντελώς φυσιολογικό, όπως το θέτει ο Μπακούνιν, ως «ένα αίσθημα αρχικά εντελώς φυσιολογικό, ζωώδες. Δεν είναι καθόλου αρετή, ούτε καθήκον ούτε θεωρία. Είναι φυσικό γεγονός», χωρίς επιθέματα που ενδεχομένως οδηγούν σε αποκλίσεις, εκτροπές ή κατευθυνόμενα συμπεράσματα ότι –τάχα μου–  όλα αυτά είναι δημιουργήματα του εθνικισμού.

Γεγονός που προφανώς δεν ισχύει, διότι ο εθνικισμός δεν ταυτίζεται ούτε χρονικά, ούτε περιεχομενικά με τον πατριωτισμό. Οι ρίζες του πατριωτισμού είναι πολύ βαθιά χαμένες στο χρόνο. Αλλά και στην πιο πρόσφατη περίοδο, όπου ο εθνικισμός και ο πατριωτισμός συνυπάρχουν, ο εθνικισμός αποτελεί εν μέρει ξεχωριστή-ειδική κατηγορία πατριωτισμού, που έχει πολλά κοινά αλλά και πολλά αποκλίνοντα στοιχεία με τον πατέρα του. Στοιχεία που καθορίζονται εν πολλοίς από τη σύγχρονη ιστορική, κοινωνική, πολιτική, εκπαιδευτική, οικονομική και πολιτισμική πραγματικότητα των τριών τελευταίων αιώνων.

Πηγή: slpress.gr